Հայաստանում թավշյա հեղափոխությունից հետո ստեղծված վիճակն, անշուշտ, ունի թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին ահռելի ռիսկեր, որոնց մասին Հայաստանում ծավալվում են բազմաթիվ խոսակցություններ: Իհարկե, դրանց մի զգալի մասում այդ ռիսկերը, մեղմ ասած, ուռճացվում են՝ ունենալով թավշյա հեղափոխության թիմի հանդեպ հանրային վստահությունը նվազեցնելու նպատակ, հանրության մոտ անվստահության զգացում, անկումային տրամադրություն առաջացնելու նպատակ: Դրանով զբաղված են հիմնականում շրջանակներ, որոնք կորցնելու բան ունեն Հայաստանում օրինականության և ժողովրդավարության, օրենքի և իրավունքի գերակայության հաստատումից:
Այդուհանդերձ, ռիսկեր, իհարկե, կան, ու չէին կարող չլինել: Համենայնդեպս, եթե որևէ մեկը կարծել է, որ դրանք չեն լինելու կամ լուրջ չեն լինելու, ապա դա կլինի պարզապես ոչ համարժեքության, մանկամտության, ինքնախաբեության վկայություն: Եթե դա չկա, ապա ռիսկերը որևէ բանական մարդու համար միանգամայն սպասելի էին, ըստ այդմ՝ դրանց չեզոքացումը կախված է ընդամենը աշխատանքային արդյունավետությունից: Միևնույն ժամանակ, ռիսկերի շարքում նշվում էին, իհարկե, «էքզիստենցիալները», որպիսին, օրինակ, Ռուսաստանի վերաբերմունքը Հայաստանում ժողովրդավարության, օրինականության, արդարադատության, ընտրական համակարգի, արդիական կառավարման հաստատման մասով:
Կա տեսակետ և բավական տարածված, որ այդ ամենը Մոսկվայի համար «էքզիստենցիալ» վտանգ է, և ինչն էլ Ռուսաստանի վերաբերմունքն է համարժեք վտանգ դարձնում Հայաստանի նոր իրավիճակի համար: Ըստ այդ կարծիքի՝ Ռուսաստանն այդօրինակ փոփոխություններից հետո կկորցնի Հայաստանը, Ռուսաստանն այլևս չի կարող Հայաստանը պահել իր ազդեցության գոտում, Հայաստանը ավելի ուժեղ և ինքնիշխան կլինի ու դրանից հետո չի ունենա ՌԴ ազդեցության տակ մնալու կարիք:
Մեր նախորդ հոդվածներից մեկում դիտարկելով խնդիրը՝ Հայաստան-եվրասիական հարթություն համադրելիության կամ անհամադրելիության խնդիրը, խոստացել էինք անդրադառնալ Հայաստան-Ռուսաստան հարթության վրա այդ խնդրին կամ հնարավոր ռիսկին: Առերևույթ ամեն ինչ շատ հստակ է՝ Մոսկվան Հայաստանի վրա իր ազդեցությունը տարածում է կամ տարածել է խաղալով Հայաստանի համակարգային արատների վրա և շատ դեպքերում սնուցելով դրանք: Ըստ այդմ, եթե դրանք չկան, ապա չկա նաև ազդեցություն: Իրականում, սակայն, խնդիրը բավականին բազմերանգ է, բազմաշերտ, ու նաև ժամանակի ընթացքում, աշխարհի, աշխարհաքաղաքական իրողությունների փոփոխությանը զուգահեռ այն ենթարկվում է ներքին և արտաքին տրանսֆորմացիաների: Աշխարհը փոխվում է և գործնականում բոլոր սուբյեկտներն են պարտադրված հաշվի առնել այդ փոփոխություններն ու համարժեք դառնալ դրանց, թեկուզ դանդաղ, որովհետև հակառակ դեպքում չի հաջողվի մնալ ոտքի վրա:
Խոշոր հաշվով, խնդիրն այն չէ, որ Ռուսաստանը Հայաստանին իր ազդեցության գոտում է պահել միայն համակարգային արատների, բնազդների, իշխանության հանդեպ կոմպրոմատների և գործակալական ցանցերի միջոցով: Խնդիրն այն է, որ Ռուսաստանը Հայաստանի հետ աշխատանքի հնարավոր տարբերակներից ընտրել է հենց դա, իր համար թերևս ամենաթանկը, որը սակայն պահանջել է ամենից քիչ աշխատանք՝ աշխատանք կատարել են միջին ու ստորին օղակների զանազան խմբեր, որոնք հավաստիացրել են Մոսկվային, որ Երևանը գրպանում է, և այստեղ երկրորդ հարց լինել չի կարող, և այդ գրպանայնությունն ապահովել են իրենք, հետևաբար պետք է շարունակել վճարել իրենց, իսկ մնացածն արդեն իրենք կանեն: Իրավիճակը, սակայն, փոխվում է, Ռուսաստանը հայտնվել է մեկուսացման մեջ, կորցնում է տնտեսապես, միևնույն ժամանակ ռեգիոնալ առումով Մոսկվան գրեթե անդառնալի տապալվել էր ապրիլյան քառօրյայի ընթացքում:
Նոր իրավիճակը աստիճանաբար ի ցույց է դնում այն խնդիրները, որ իրականում Ռուսաստանը ունենում է թե՛ Հայաստանում, թե՛ նաև ռեգիոնում, երբ Հայաստանի հետ աշխատանքի հարցում շեշտը դնում է նախկին՝ վերը նկարագրված մոդելի վրա: Իսկ բանն այն է, որ Հայաստանը միայն համակարգային արատների հետևանքով չէ, որ պարտադրված է լինել ռուսական ազդեցության գոտում: Իրականում Հայաստանն ու Ռուսաստանը Կովկասում ունեն լրջագույն ընդհանուր շահեր, պարզապես ոչ մեկին պետք չի եղել «գլուխ կոտրել» այդ ուղղությամբ: Փողը շատ է եղել՝ նավթն ու գազը բարձր գին ունեին, ըստ այդմ՝ կարելի էր վճարել ու քաշվել մի կողմ: Հայաստանում էլ «էլիտա» էր, որը փողից բացի, այլ բան չէր ճանաչում: Եվ այդպես կշարունակվեր, բայց թե՛ Արևմուտք-Ռուսաստան նոր դիմակայությունը, թե՛ ապրիլյան քառօրյան շատերին ստիպեցին բացել աչքերն ու տեսնել բոլոր խնդիրները: Դա է պատճառը, որ այդ ամենից հետո նկատելիորեն փոխվեց հայ-ռուսական հարաբերության բնույթը դեռ նախորդ իշխանության ժամանակաշրջանում, և սկսեցին նշմարվել ընդհանուր շահերի վրա հարաբերություն և պայմանավորվածություն կառուցելու փորձեր:
Այդ ամենի հիմքը, անշուշտ, անվտանգությունն է, որովհետև համակարգային զարգացման առումով Ռուսաստանը քիչ բան ունի Հայաստանին տալու: Մյուս կողմից՝ անվտանգությունն էլ միայն սպառազինությունը չէ, այլ նաև տնտեսություն, կառավարում, քաղաքացիականություն և այլն: Դա համալիր է, ու բուն խնդիրն այն է, որ ռեսուրսային սղության և նեղացող օղակում հայտնված Ռուսաստանն էլ գալու է գիտակցման, որ Հայաստանն այլևս վեր է իր միայնակ «վերակացության» ուժերից, և Հայաստանի հանդեպ, այսպես ասած, աշխարհաքաղաքական «մոնոպոլիա» պահելու ջանքը դատապարտված է, ամեն ինչ պահելու մեթոդաբանությունը բերելու է ամեն ինչ կորցնելուն: Այդ հարցում վճռորոշ նշանակություն է ունենալու
Հայաստանում տեղի ունեցած թավշյա հեղափոխությունը: Խնդիրն այն չէ, որ Մոսկվան այդ հեղափոխության մեջ տեսնելու է հակառուսականություն, ինչին փորձում էին հասնել որոշ շրջանակներ, բարեբախտաբար ապարդյուն: Այդ հեղափոխությունը Ռուսաստանին օգնելու է տեսնել Հայաստանի հանդեպ իր մոտեցումների հնացածությունը և անկենսունակությունը, տեսնել, որ Հայաստանը չունի կուրս փոխելու խնդիր, այդ Ռուսաստանն ունի Հայաստանը կորցնելու ռիսկ: Ըստ այդմ՝ Ռուսաստանը «մոնոպոլից» առնվազն այս փուլում գալիս է «գերիշխող դիրքի» տրամաբանության, ընդ որում՝ դեռ նախորդ իշխանությունից սկսած, ինչը վկայում է, որ իրականում խնդիրը շատ ավելի լայն գործոններով է պայմանավորված, քան միայն Հայաստանի ներքին իրողությունները:
«Գերիշխող դիրքի» տրամաբանությունը ենթադրում է, որ Հայաստանի անվտանգության համակարգի ոչ ռազմական բաղադրիչներում էական ներգրավվածության հնարավորություն կստանան այլ խաղացողները, այդ թվում՝ Հայաստանի ներքին ռեֆորմներին աջակցության գործընթացով: Ըստ այդմ՝ Հայաստանի ներքին ռեֆորմացիան Ռուսաստանի համար Հայաստանը կորցնելու վտանգ չէ, այլ հենց այդ ռեֆորմացիայի բացակայությունն է բերելու նրան, որ Ռուսաստանն իրեն է կորցնելու և ոչ միայն Հայաստանում, այլ ռեգիոնում ընդհանրապես:
