Պետությունը վաղուց է «ներխուժել» ընտանիքներ՝ օրենսդրությամբ. արդարադատության փոխնախարար

Հանրային բուռն ու թեժ քննարկումների առիթ հանդիսացավ կառավարության կողմից նախաձեռնված «Ընտանեկան բռնության կանխարգելման եւ ընտանեկան բռնության ենթարկված անձանց պաշտպանության» մասին օրենքի նախագիծը: Շատերն այստեղ տեսան մարդկանց ընտանեկան կյանք ներխուժելու, ծնողական իրավունքներից զրկելու եւ այլ կարգի մտահոգություններ: Իսկ օրենքի հեղինակները վստահեցնում են՝ այս օրինագիծն ունի հիմնականում կանխարգելելու եւ պաշտպանելու նշանակություն:

Օրենքի նախագծի խնդրահարույց դրույթների մասին armtimes.com-ի հետ զրուցեց եւ պարզաբանումներ արեց ՀՀ արդարադատության փոխնախարար Վիգեն Քոչարյանը:

-Պարո՛ն Քոչարյան, օրինագիծը բավականին բուռն քննարկումների առիթ հանդիսացավ, կային որոշակի հասկացություններ, որոնք լուրջ դժգոհություններ առաջացրեցին, հետեւելով քննարկումների ընթացքին՝ ի՞նչ հետեւություններ արեցիք:

-Ընդհանուր առմամբ, քննարկման արդյունքներից գոհ ենք, այն իմաստով, որ քննարկումը ստացվել է: Հանրության բավականին զգալի մաս այցելել է e-draft.am մեր կայքը, որտեղ նախագիծը տեղադրված է, փորձել է ծանոթանալ: Նաեւ ներկայացրել են մի շարք առաջադրություններ, որոնք ներկայումս քննարկման փուլում են: Մասնավորապես, մտածում ենք՝ ինչպե՞ս անենք, որ բարելավենք օրենքի նախագիծը:

-Մասնավորեցրե՛ք, ո՞ր առաջարկություններն են ձեզ համար ընդունելի, եւ որոնք՝ ոչ:

-Իհարկե դեռ վերջնական չէ ամեն ինչ՝ դեռ շարունակում ենք առաջարկություններ ստանալ, կամփոփվեն  եւ այն առաջարկությունները, որոնք արժանի են ուշադրության, մենք դա հաշվի կառնենք: Ի վերջո քննարկման իմաստը հենց դա է` դրանց հիման վրա համապատասխան շտկումներ կատարել, ունենալ լավ կարգավորումներ նախատեսող օրենսդրական նախագիծ: Սակայն դրա հետ մեկտեղ կար այլ կարգի քննադատություն, որը չէր բխում արդյունավետ օրենսդրական կարգավորումներ ունենալու նպատակից: Կան մարդիկ, խմբեր, ովքեր ուղղակի կասկածի տակ են դնում նման օրենսդրական կարգավորումներ ունենալու անհրաժեշտությունը, նպատակը, ինչ-ինչ մեղադրանքներ են հնչեցնում, ինչ-որ մութ ուժերի դավադրություններ են փորձում գտնել: Պետք է ասել, որ սովորաբար դավադրությունները մութ անկյուններում են մնում, այլ ոչ թե դնում են հանրային քննարկման եւ 35 հազար հոգի հնարավորություն է ունենում կարդալու եւ համապատասխան եզրակացություններ անելու:

Քննադատողների մեծամասնությանը, իհարկե՝ ոչ բոլորին, ես այս խմբին կդասեի:  Քանի որ բավականին բարդ ու մասնագիտական կարգավորումներ կան նախատեսված, որոշ մարդիկ ել կան, որ մտահոգություն են հայտնում այն բանի համար, որ մինչեւ վերջ հստակ չեն հասկանում առաջարկվող կարգավորումների էությունը: Եվ համապատասխան մտահոգություն են հայտնում, թե արդյոք պետությունը չի՞ ներխուժի մարդկանց ընտանեկան կյանք:

-Եկե՛ք կոնկրետ հարցերի շուրջ խոսենք. Օրենքի նախագծում տեղ գտած ձեւակերպումներից առաջիններից մեկը, որ մարդկանց տարընթերցումների ու քննարկումների տեղիք տվեց, «համահայր» եւ «համամայր» հասկացություններն էին, հակիրճ կներկայացնե՞ք, ի՞նչ է դա նշանակում:

-Դա ուղղակի մեր օրենսդրությամբ նախատեսված եզրույթ է, «քաղաքացիական օրենսգրքում» կա, որը նշանակում է այն անձնավորությունը, որը տարբեր ամուսիններից երեխաներ ունի: Այսինքն, ենթադրենք, թե ինչ-որ մեկն ամուսնացել է, մի կնոջից երեխա է ունեցել, հետո բաժանվել է, նորից է ամուսնացել ու այլ կնոջից է երեխա ունեցել. հիմա ինքը հանդիսանում է համահայր երկու տարբեր կնոջից ծնված երեխաների համար: Մարդիկ շատ իրավաբանական եզրույթներին ծանոթ չեն ու դրա պատճառով տարընթերցումներ ու դրանցով պայմանավորված մտահոգություններ են առաջանում: Իրականում այդպիսի խնդիր չկա, ու նման ձեւակերպումները, որ նախագծում արված են, նրա համար է արվել, որպեսզի ոչ մի տարբերակ, ոչ մի հնարավորություն, ոչ մի բաց չմնա, սույն օրենքի իմաստով՝ այդ ընտանիքի անդամներից որեւէ մեկին բաց չթողնվի՝ ընդամենը դրա մասին է խոսը:

-Մտահոգություններից հաջորդը ընտանեկան կյանք ներխուժելու մտավախությունն էր, արդյոք Դուք այստեղ խնդիրներ չե՞ք տեսնում:

-Նախ պետք է ասել, որ ընդհանրապես պետությունը արդեն իսկ ներխուժել է ընտանեկան կյանք՝ համապատասխան օրենսդրական կարգավորումներ նախատեսելով, օրինակ, «Ընտանեկան օրենսդրությամբ»՝ սա ընդհանուր: Ինչ վերաբերում է կոնկրետ օրինագծին, ես այստեղ կուզեի մեջբերել Շիրակի թեմի առաջնորդ գերաշնորհ Միքայել սրբազանի խոսքը, ով այս օրենքը շատ լուրջ ուսումնասիրել է եւ այդ հայտնի քննարկման ժամանակ էլ իր խոսքը հնչեցրեց՝ ասելով, որ ինքն այս օրինագծի մեջ որեւէ խնդիր չի տեսնում եւ շեշտելով, որ եթե խոսքը նորմալ, ավանդական ընտանիքի մասին է, որտեղ հարաբերությունները կառուցված են հարգանքի եւ սիրո հիման վրա, այլ ոչ թե բռնության, ապա որեւէ անհանգստանալու խնդիր այստեղ չկա:

Ասում են՝ պետությունը, լիազոր մարմինը միջամտում են... նախ՝ նշենք, որ լիազոր մարմինը որեւէ դեպքում որեւէ առնչություն ընտանիքների հետ չունի, այլ կանոնակարգում է այդ ոլորտի գործունեությունը, որը համակարգելու, հանրապետական մակարդակով կոորդինացնելու է, օրինակ, աջակցության կենտրոնների գործունեությունը, որոնք մտնելու են այդ նախարարության կազմի մեջ: Ընդամենը դա: Կապված ոստիկանության միջամտության հետ, այս օրենքը նախատեսում է ոստիկանության միջամտությունը միայն այն դեպքում, երբ առկա է ֆիզիկական կամ սեռական բռնության անմիջական վտանգ: Դա այն իրավիճակն է, երբ ոստիկանը կարող է «խառնվել» իրավիճակին: Մնացած դեպքերում ոստիկանությունը միջամտելու լիազորություն չունի: Ինչ վերաբերում է այլ դեպքերին, էլի ներխուժում չի լինում, որովհետեւ դատարանի կողմից պաշտպանական միջնորդություն ընդունելու գործընթացը սկսում է միմիայն տուժողի դիմումի հիման վրա. ի՞նչ ներխուժման մասին է խոսքը:

-Մինչ դատական քննության հասնելը, քննարկվում էր նաեւ աջակցության կենտրոնների հարցը, նրանց լիազորությունների գերազանցման, հսկողության վերաբերյալ անհամաձայնություններ կային:

-Օրինագծում ոչ մի տող չենք կարող գտնել, որտեղ աջակցության կենտրոնների աշխատակիցներին որեւէ վերահսկողության կամ ընդհանրապես մարդկանց տուն գալու իրավունք կամ լիազորություն է տրվում. չկա նման բան: Այս օրինագծով միակ մարդը, որը կարող է գալ ու փորձել ինչ-որ միջոցներ ձեռնարկել, ոստիկանն է, այն էլ միմիայն այն դեպքում, երբ կա ֆիզիկական կամ սեռական բռնության անմիջական վտանգ: Ուրիշ ոչ մի դեպքում ոչ ոք ոչ մեկի տուն երբեք չի գալիս:

-Նշվում էր նաեւ հոգեբանական ու տնտեսական բռնությունների մասին, այդ դրույթներով ի՞նչ է նախատեսվում:

-Հոգեբանական բռնության առումով, նույն օրինակով, նույն ոստիկանը հոգեբանական եւ տնտեսական բռնության հետ որեւէ առնչություն չունի:

-Փորձենք նախ հասկանալ, թե ի՞նչ են ենթադրում հոգեբանական ու տնտեսական բռնություն ձեւակերպումները:

-Դրանք իրավաբանական լեզվում ընդունված ձեւակերպումներ են. զարմանալի է, երբ մասնագետներն են այս հասկացությունները քննադատում: Ես կարող եմ հատորներով գիտական աշխատություններ բերել, որոնք նվիրված են հոգեբանական ու նույն տնտեսական բռնությանը: Ու եթե ինչ-որ մեկի համար դա նորություն է, դեռ չի նշանակում, որ այդպիսի հասկացություն չկա:

-Պարոն փոխնախարար, հասկացությունն, ինքնին, նորություն չէ, բայց օրենքում հստակ ձեւակերպվելո՞ւ է, թե ինչպես պետք է այդ հասկացությունները մեկնաբանվեն՝ դրանք տարաբնույթ մեկնաբանություններից զերծ պահելու համար:

-Այսօր արդեն իսկ մեր «Քրեական դատավարության օրենսգիրքը» պարունակում է համապատասխան հոդված, եւ այդտեղ ոչ մի նոր բան չկա: Ինչ վերբերում է տնտեսական բռնությանը, էլի անհեթեթ հարցադրումներ են անում՝ «եթե երեխան ուզում է գնալ կազինո, ու փող չտամ, դա տնտեսական բռնությո՞ւն է, թե՞ ոչ, եթե երեխային չեմ թողնում համակարգչով խաղալ, դա հոգեբանական բռնությո՞ւն է, թե՞ ոչ» եւ այլն: Այնպիսի տպավորություն է, որ այդ մարդիկ կա՛մ չեն կարդացել, կա՛մ եթե կարդում են, ոչ թե կարդացածն են ընկալում, այլ բուռն երեւակայության արտահայտում են դրսեւորում: Օրինագծում սեւը սպիտակի վրա գրված է՝ տնտեսական բռնությունը դիտավորությամբ բնակարանից, սննդից եւ անհրաժեշտ այլ պարագաներից օրենքով սահմանված իրավունքների զրկելն է: Անգամ շատ ժամանակ շահարկվում է, թե սոցիալապես շատ անապահով մարդիկ կան, ում ընտանիքներում ուտելիքը քիչ է, եւ դա կարող է դիտարկվել, որպես տնտեսական կամ հոգեբանական բռնություն: Ախր օրենքում նման բան չկա. Իրավաբանի համար դա էլ է անհեթեթ փաստարկ, որովհետեւ օրենքը տարածվում է այն բաների նկատմամբ, որոնց նկատմամբ քաղաքացին օրենքով իրավունք ունի: Եթե մի բան գոյություն չունի, ինքը օրենքով դրա նկատմամբ իրավունք չունի՝ սեփականության, տնօրինելու իրավունք չունի, ինչպե՞ս կարող է մեկ ուրիշին զրկել դրանից, կամ՝ տալ:

-Այսինքն՝ օրենքը տարածվում է նրանց վրա, ովքեր ունեն ու չե՞ն տալիս:

-Այո՛, հենց դա նկատի ունեի, երբ ասում էի, որ իրավագիտությունը ճշգրիտ գիտություն է, ամեն բառը շատ խորը նշանակություն ունի:

-Խոսենք ամենաբուռն քննարկվող հարցերից եւս մեկի մասին. երեխային դաստիարակչական ապտակը կհամարվի՞ ֆիզիկական բռնություն:

-Ո՛չ, չի համարվի, որովհետեւ մենք ունենք վճռաբեկ դատարանի համապատասխան որոշում, որով հստակ սահմանվում է, թե ծեծը որն է, համանման հասկացությունները եւ այլն, եւ բնականաբար դրանց մասին օրենքի այս նախագծում խոսք լինել չի կարող:

-Պարո՛ն Քոչարյան, ես տարբեր հարցեր տվեցի, որոնց ի պատասխան Դուք հղում արեցիք կոնկրետ օրենքների եւ օրենսգրքերի՝ գործող օրենսդրությանը. եթե կա գործող օրենսդրություն, որը նման հարցերը կարգավորում է, ապա նոր օրենքի անհրաժեշտությունն, այդ դեպքում, ո՞րն է:

-Այնպիսի նորմեր, որոնք կան այս օրենքում, սահմանված չեն եւ չեն կարող սահմանված լինել: Խոսքը կանխարգելման եւ զոհերի պաշտպանության մասին է: Երկրորդ շատ կարեւոր հանգամանքը, կան մարդիկ, որոնք հանդես են գալիս հայկական ընտանիքի պաշտպանների դիրքերից. նայե՛ք, պարադոքսալ երեւույթ է ստացվում, նրանք, ովքեր այդ ընտանիքի պաշտպանության դիրքերից են հանդես գալիս, ասում են՝ պահպանենք հայ ընտանիքը եւ այլն: Անդրադառնանք նրանց այդ կեցվածքը, երբ ասում են՝ դե քրեական պատասխանատվությունը կա, պատժենք, թող գնան բանտ, հիմա ենթադրենք, պատժեցինք, ու բռնացողը գնաց բանտ, դրա արդյունքում ընտանիքը պահպանվո՞ւմ է, թե՝ քայքայվում:

Եթե ընտանեկան բռնությունը լինի, ամուսինը կնոջը սպանի, կինը «գնա գերեզման», ամուսինը՝ ճաղերի ետեւ, երեխաներն էլ որբ մնան, դա՞ է ավանդական ընտանիքի պահպանության բանաձեւը, թե՞ այն, ինչ մենք ենք այս օրինագծով անում՝ որ չթողնենք, որպեսզի զարգացումները գան-հասնեն այս աստիճանին, որ երբ դեպքեր են լինում, արդեն սկսել է բռնությունը, էլի քրեական պատասխանատվության հարցը մի կողմ թողնելով, փորձենք հաշտարարության, սոցիալական օժանդակության, բժշկական օգնության, հոգեբանական օգնության, այդ թվում՝ նաեւ բռնարարի հանդեպ կիրառել եւ այլն. այդ երկու մոտեցումներից ո՞րն է ուղղված ընտանիքի պաշտպանությանը եւ պահպանմանը...