Հայաստանում ստեղծվելու է փաստահավաք հանձնաժողով, որը զբաղվելու է 1991-2018 թվականներին կառավարման համակարգի թույլ տված անօրինականություններով՝ ունեզրկումներ, ընտրակեղծիքներ, մարդու իրավունքի խախտումներ և այլն: Այլ կերպ ասած՝ ստեղծվելու է հանձնաժողով, որը զբաղվելու է նախկին համակարգի անօրինականությունների հսկայական գույքագրումով՝ տալով դրանց գնահատական:
Հեղափոխությունից հետո շատերն են խոսում նախկին համակարգին տրվելիք քաղաքական գնահատականի կարևորության մասին՝ որպես հետագա կրկնությունների կանխարգելման երաշխիք, որպես ներքաղաքական հարցերի և իրողությունների առողջացման երաշխիք: Հեղափոխությունն ինքնին եղել է այդ համակարգի գնահատականը: Կարելի է իհարկե տալ նորը, անգամ նորերը: Կարելի է իհարկե պարբերաբար հնչեցնել անցյալի գնահատականը: Այստեղ կա երկու հանգամանք՝ դրա պրակտիկ գործառնությունը նոր Հայաստանի արդյունավետության բարձրացման տեսանկյունից և այդ գնահատականի իրավական հետևանքը: Գնահատականը հազիվ թե ունենա իրավական հետևանք, քանի որ անհնար է սկզբից մինչև վերջ վեր հանել անօրինականություններն ու վերացնել դրանց թողած հետևանքը: Դա անհնար է լինելու ֆիզիկապես: Հետևաբար կամ պետք է լինի ընտրանքային վերհանում՝ դրանից բխող մանիպուլյատիվ հսկայական գործընթացներով, կամ պետք է գտնվի համանեխման մոդել, որը ի վերջո թույլ կտա ճանաչել անցյալում եղածը, միաժամանակ նաև դրա հետ հավերժ կռվից անցում կատարել նոր իրականություն ձևավորելուն:
Ի վիճակի՞ է լինելու Փաստահավաք հանձնաժողովը լուծելու այդ հարցը: Խոսքն անշուշտ մտավոր և մարդկային այլ կարողությունների առումով ի վիճակի լինել-չլինելու մասին չէ, այլ զուտ իբրև մեխանիզմ: Մեծ հավանականությամբ՝ ոչ: Փոխարենը այն, իհարկե, առատ նյութ կտա տարբեր խմբերի՝ Հայաստանում տեղեկատվաքարոզչական, քաղաքական հիբրիդային պատերազմը սկսելու համար: Դա ինչ-որ մեկին գուցե պետք է, բայց հանրությանն ու Հայաստանի Հանրապետությանը պետք են հանրային համակեցության և պետական կենսագործունեության ինստիտուցիոնալ նոր մեխանիզմներ և օրենսդրական ռեֆորմներ՝ կյանքը որակապես այլ հարթություն բերելու համար: Խանգարո՞ւմ է դրան անցյալի գնահատականի բացակայությունը: Այստեղ պետք է հարցնել՝ իսկ ինչո՞վ է օգնելու: Այդ հարցը չունի առարկայական և հանգամանալից պատասխան: Փոխարենը հստակ է, որ օգնություն «ստանալու» է ծավալվող հիբրիդային շրջապտույտը:
Ռեսուրսները պետք է ուղղել դատաիրավական համակարգի ռեֆորմացիայի, իրավապահ համակարգի ռեֆորմի և ընդհանրապես այլ ռեֆորմացիոն քայլերի վրա, պետք է հավաքել դրանց վերաբերող համաշխարհային փաստեր՝ Հայաստանի հաջողության պատմության ճանապարհային քարտեզ մշակելու համար:
