Այս տարվա առաջին եռամսյակը ընդհանուր առմամբ հաջող է ընթացել Հայաստանի բանկային համակարգի համար։ Բանկերը զուտ շահույթի զգալի աճ են գրանցել նախորդ տարվա նույն եռամսյակի համեմատ՝ 44.7%։ Բանկային համակարգի ձեռքբերումները որքանո՞վ են արտացոլվում տնտեսության մյուս հատվածների վրա: Համակարգի վարքագիծը փոխվո՞ւմ է արդյոք ճգնաժամերի ժամանակ: Ի՞նչ խնդիրների առաջ կարող են կանգնել բանկերը։ Այս հարցերի շուրջ «Առաջին լրատվական»-ը զրուցել է տնտեսական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Գագիկ Վարդանյանի հետ։
– Պարոն Վարդանյան, բանկային համակարգի ձեռքբերումները որքանո՞վ են արտացոլվում տնտեսության մյուս հատվածների վրա: Համակարգի վարքագիծը փոխվո՞ւմ է արդյոք ճգնաժամերի ժամանակ:
– Նախ՝ ուրախալի է, որ երկրի տնտեսության կայացած ու կարևոր հատվածներից մեկը՝ բանկայինը, շնորհիվ ՀՀ կենտրոնական բանկի արդյունավետ կարգավորման ու վերահսկողության և հատկապես բանկային համակարգում առկա բարձրակարգ մասնագետների ու անընդհատ ներդրվող ինովացիաների, 2019 թ.-ի նույն ժամանակահատվածի համեմատ, 2020 թ.-ի առաջին եռամսյակում, երբ սկսվեցին դրսևորվել համավարակի առաջին հետևանքները, կարողացել է ապահովել շահույթի բարձր մակարդակ: Ավելին, առևտրային բանկերի ակտիվները կազմել են 5 տրլն 916 մլրդ դրամ կամ 2019 թ.-ի մարտ ամսվա համեմատ 2020 թ.-ի մարտին աճել են 15.3 %-ով: Բացի դրանից, բանկային համակարգի գործունեությունը բնութագրող երկու կարևոր ցուցանիշների (բանկային համակարգի ակտիվներ/ՀՆԱ և բանկային համակարգի վարկեր/ՀՆԱ հարաբերակցությունների) առումով հնարավոր է, որ 2019 թ.-ի դրական միտումները պահպանվեն նաև 2020 թ.-ին: Ի դեպ, նման ենթադրության համար հիմք է այն, որ 2008 թ.-ին սկիզբ առած և Հայաստանում բավական խիստ դրսևորված տնտեսական ճգնաժամին նախորդող տարում՝ 2007թ.-ին, նշված հարաբերակցությունները կազմել են համապատասխանաբար՝ 24.3 % և 13.5 %, իսկ 2010 թվականին՝ 45.1 % և 27.4 % (2008 թ.՝ 28.7 % և 17.8 %, 2009 թ.՝ 42.2 % և 23.4 %): Չնայած դրան՝ տնտեսությունն արագ վերականգնել չհաջողվեց. 2008թ.-ի մակարդակին հնարավոր եղավ հասնել 2014 թ.-ին՝ այն ժամանակ, երբ սկսեցին կիրառվել տնտեսական պատժամիջոցներ ՌԴ-ի նկատմամբ, ինչի բացասական ազդեցությունը մեր տնտեսության վրա զգացվում է առայսօր:
Այս առումով կարևոր նշանակություն ունի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը, որին առնչվող ԿԲ-ի իրականացրած քաղաքականությունը միանգամայն համահունչ է իրեն վերապահված գործառույթների տեսանկյունից: Մասնավորապես, խոսքը վերաբերում է փոխարժեքային շոկերը կանխարգելելուն, գների կայունությունն ապահովելուն, գնաճի սահմանված նպատակն իրագործելուն և այլն: Զուտ ֆինանսական համակարգի կայունության տեսանկյունից գուցե համապատասխան գործիքակազմի կիրառումը կարող է դիտվել արդարացված, սակայն տնտեսության զարգացման առումով այդպիսի մոտեցումները կասկածահարույց են. դրամի փոխարժեքի ամրապնդում, վերաֆինանսավորման բարձր տոկոսադրույքով փողի թանկացում, գնաճի զսպում բավական ցածր մակարդակում: Տպավորություն է ստեղծվում, թե բանկերը, մի փոքր բացառություններով, աշխատում են իրենց համար:
Այսպես, օրինակ, նախքան 2008-2009 թթ. տնտեսական ճգնաժամը, վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը 2006 թ. 1-ին եռամսյակում կազմել է 3.5 %, չորրորդում՝ 4.75 %, իսկ տնտեսական աճը՝ 13.2 %, 2007թ.-ին՝ համապատասխանաբար՝ 4.5 % և 5.75 %, 13.8 %, 2008 թ.-ին՝ 6.5%, 7.25%, 6.8%: 2009 թ.-ին, երբ ՀՀ տնտեսությունը գահավիժեց, վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը նվազեցվեց մինչ 5 %: Դրանից հետո հաջորդող 10 տարիների ընթացքում ԿԲ-ն իրականացնում էր կոշտ դրամավարկային քաղաքականություն. վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը սահմանվել է 7 %-ից բարձր, իսկ գագաթնակետը եղել է 2015 թ.՝ 10.5 %: Ներկայում այն սահմանվել է 5 % մակարդակում, իսկ առաջին եռամսյակում գնաճը կազմել է 1.7 %: Նման դրամավարկային քաղաքականության ու գնաճի նպատակադրման պայմաններում սկսված տնտեսական ճգնաժամի հաղթահարումը կձգվի ավելի տևական ժամանակ, քան 2008-2009 թթ.-ներից հետո է եղել:
Հետևաբար վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի սահմանումը 3-3.5 %-ի մակարդակում, իսկ գնաճի նպատակադրումը՝ 3-4 %-ի միջակայքում, կարող է համարվել նպատակահարմար տնտեսության առջև ծառացած խնդիրների համեմատաբար արագ լուծման տեսանկյունից: Միաժամանակ, տեղին կլինի առևտրային բանկերի կողմից իրենց եկամտաբերության մակարդակի վերանայումը հնարավորինս առավելագույն նվազեցման ուղղությամբ՝ տնտեսության մյուս հատվածներին և բնակչությանն աջակցելու նպատակով:
Դրամի փոխարժեքի անկման արհեստական զսպումը նույնպես հեռանկարային չի կարող համարվել արտահանման ծավալի նվազման միտումների պայմաններում. 2020 թ. առաջին եռամսյակում արտահանման ծավալը 2019 թ. նույն ժամանակահատվածի համեմատ նվազել է 8.1 %-ով, իսկ ապրիլին (2019 թ. ապրիլի համեմատ)՝ 15.5 %-ով: Անշուշտ, փոխարժեքն արտահանման միակ խթանը չէ (պահանջվում է նաև մրցունակ, ավելացված բարձր արժեքով արտադրանք), սակայն կարևոր է այս պայմաններում: Նկատի ունենալով ներկայիս ճգնաժամի բարդ լինելը՝ ոչ սովորական մոտեցումներ պետք է կիրառի ոչ միայն կառավարությունը, այլև ԿԲ-ն, առևտրային բանկերը: Այստեղ պետք է նկատի ունենալ մեկ կարևոր հանգամանք ևս. 2008-2014 թթ.-ներին ՕՈՒՆ-ների ներհոսքը կազմել է 4 մլրդ 133 մլն դոլար, իսկ 2015 թ.-ից ձևավորվել են խիստ բացասական միտումներ՝ ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին գործոնների ազդեցությամբ: Ըստ UNCTAD-ի 2020 թ.-ի մարտի հրապարակման (Investment Trends Minitor)՝ կորոնավիրուսը բացասական ազդեցություն կունենա օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների գլոբալ հոսքերի վրա. 5-15 % նվազում՝ կախված համավարակի տարածման սցենարներից: Ներգործությունը մեծ կլինի համավարակից խիստ տուժած երկրներում, սակայն պահանջարկի բացասական շոկերը և առաքման շղթաներում խափանումների տնտեսական ներգործությունը կազդեն մյուս երկրներում ներդրումների հեռանկարի վրա: Այնպես որ, սկսված ճգնաժամի հետևանքների վերացման ֆինանսավորման ողջ բեռը կընկնի ներքին աղբյուրների վրա:
– Այդուհանդերձ, երկրի ֆինանսական կայունությունը, առևտրային բանկերի բնականոն գործունեությունը հիմնված են ԿԲ–ի սահմանած տնտեսական նորմատիվների խիստ պահպանման վրա: Ձեր առաջարկությունները որքանո՞վ են տեղավորվում այդ տրամաբանության մեջ:
– Այո, նորմատիվները պահպանելը կարևոր է, սակայն որքանով է հարմար մեկ համակարգի չափից ավելի ապահովագրվելն ու բարձր եկամուտների ստացումն այս բարդ իրավիճակում, առավել ևս, որ առկա են բանկային համակարգի կապիտալի համարժեքության և իրացվելիության որոշակի պաշարներ: Այսպես, օրինակ, ընդհանուր կապիտալ/ռիսկով կշռված ակտիվներ (Ն1՝ 12 %) հարաբերակցությունն առաջին եռամսյակում կազմել է 16.9 %, բարձր իրացվելի ակտիվներ/ընդհանուր ակտիվներ (Ն2 (1)՝ 20 %) հարաբերակցությունը՝ 27.03 %, բանկի բարձր իրացվելի ակտիվներ/ցպահանջ պարտավորություններ (Ն2 (2)՝ 60 %) հարաբերակցությունը՝ 118.49 %: Խնդիրը հանգում է այն բանին, որ բանկային համակարգը պետք է ծառայի երկրի տնտեսության մյուս հատվածներին և տնային տնտեսություններին, այլ ոչ՝ հակառակը: Գոնե առաջիկա 1-2 տարիներին հարկ կլինի գոտիները որոշ չափով ձգել, ինչպես վարվել են համաշխարհային ճանաչում ունեցող բազմաթիվ ընկերություններ, օրինակ՝ «Մարիոթը», որի տնօրենը 2020 թ.-ին աշխատավարձ չի ստանալու, իսկ բարձրագույն ղեկավարությունը կիսով չափ պակաս է վարձատրվելու:
– Ակնհայտորեն առաջին եռամսյակում արձանագրված բանկային համակարգի գործունեության դրական արդյունքները հազիվ թե պահպանվեն ապագայում ևս: Ի՞նչ խնդիրների առաջ կարող են կանգնել բանկերը։
– Բնականաբար, տևական ժամանակ պետք է սպասել բանկային համակարգի որոշ ցուցանիշների վատթարացման: Առաջին հերթին, արդեն իսկ այդպիսի խնդիր է վարկային պարտավորությունների կատարումն ինչպես տնտեսվարող սուբյեկտների, այնպես էլ բնակչության կողմից: Այդ առումով կառավարությունը և ԿԲ-ն որոշ քայլեր ձեռնարկել են, իսկ առևտրային բանկերը դրական են արձագանքել դրանց: Որոշակի ժամանակ կպահանջվի, որպեսզի պարզ լինի, թե գործնականում ինչ զարգացումներ կլինեն, և որքանով արդյունավետ կլինեն իրականացվող միջոցառումները, ինչպես նաև՝ ինչ ճշգրտումներ է անհրաժեշտ անել այդ առումով: Բացի դրանից, արդեն իսկ երևում են համավարակի հետևանքների վերացման համար անհրաժեշտ միջոցների արտաքին ֆինանսավորման աղբյուրները, միջոցներ, որոնք սպասարկելու են առևտրային բանկերը:
Մյուս կարևոր խնդիրը՝ ավանդների նվազում կլինի. տնտեսության մասնակի կանգը երկու ամսվա ընթացքում, իսկ ապրիլ ամսվա տվյալներով՝ տնտեսական ակտիվության ցուցանիշի անկումը 17.2 %-ով (2020 թ. ապրիլի համեմատ) կարտացոլվի նաև բանկային համակարգի վրա: Այդուհանդերձ, տնտեսության վարկավորման տեմպերը չպետք է նվազեցնել: Հատկապես կարևորվում է արտահանման գործարքների ֆինանսավորումը, որի պարագայում, կարծում եմ, որևէ ռիսկ բանկերի համար չի կարող ծագել, եթե նկատի ունենանք, որ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության համակարգում գործող արտահանման ապահովագրության պետական գործակալությունն ապահովագրում է նմանատիպ ռիսկերը:
