1915-23 թթ․-ին Օսմանյան կայսրության տարածքում հայերի և այլ քրիստոնյա ժողովուրդների՝ պետական մակարդակով կազմակերպված զանգվածային տեղահանությունները, ջարդերը որպես ցեղասպանություն ճանաչելու՝ ԱՄՆ Կոնգրեսի երկու պալատների ընդունած թիվ 150 (S.Res. 150) և թիվ 296 (H.Res.296) բանաձևերը մեծ ոգևորություն են առաջացրել սփյուռքահայության շրջանում և Հայաստանում։ Տասնամյակներ շարունակ Ամերիկայի հայկական կազմակերպությունները պայքարում էին այս կարևոր որոշումների համար, ու թեև ակնհայտ է, որ Կոնգրեսում նշված բանաձևերի անցկացմանը զգալի չափով նպաստել է թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների կտրուկ վատթարացումն ու առհասարակ Թուրքիայի սանձարձակ պահվածքը թե՛ տարածաշրջանում և թե՛ իր արևմտյան դաշնակիցների հետ հարաբերություններում, ամեն դեպքում շատերի մոտ սա հույս է առաջացրել, որ ամերիկյան դիրքորոշման մեջ տեղի ունեցած այս բեկումը կարող է շրջադարձային լինել և ինչ-որ առարկայական արդյունքի հանգեցնել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման և դատապարտման գործընթացում։ Բայց չնայած որ շատերը հատկապես Սենատի թիվ 150 բանաձևի ընդունումը համարում են պատմական իրադարձություն, Հայաստանում ոչ բոլորն են ոգևորված դրանով։
Նման մոտեցում ունեցող մասնագետներից է պատմագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Ներսիսյանը, որը միշտ էլ տարբերվող տեսակետներ է հայտնել հայտկապես հայ-թուրքական հարաբերություններին առնչվող խնդիրների վերաբերյալ։ «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նա կարծիք հայտնեց, թե Սենատի որոշումը Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ «հերթական բարոյական հաղթանակ է» և գործնական որևէ օգուտ մեզ չի տալու։
«Այս որոշումը ես գնահատում եմ ամերիկա-թուրքական հարաբերությունների հետնախորքի վրա և պայմանավորում եմ միայն ամերիկա-թուրքական հարաբերությունների վատթարացմամբ և դրա արդյունքում մեր ցավի շահարկմամբ։ Այդ վատթարացման պատճառների մի մասը կարող ենք ենթադրել, մյուս մասն էլ ստույգ պարզ է․ ռուս-թուրքական հարաբերությունների համեմատական բարելավման պայմաններում ամերիկա-թուրքական հարաբերությունները փոքր-ինչ սրվել են, որոնք հետո կհարթվեն։ Հայրենաբաղձ հոգիներն այս որոշումից ոգևորված են, բայց նույնիսկ մանկապարտեզի սաներին էլ է պարզ, որ դա ոչինչ մեզ չի տալու։ Դա հերթական բարոյական հաղթանակն է, նույնիսկ բարոյական էլ չէի համարի։ Դա ո՛չ իրավական, ո՛չ փաստական առումով մեզ ոչինչ չի տալու։ Մեր ոգևորությունների վրա առաջիկա օրերին կրկին սառը ջուր կլցվի», – կարծիք հայտնեց Աշոտ Ներսիսյանը՝ ավելացնելով, թե ինքը ոչ թե հոռետեսորեն է նայում հարցին, այլ իրատեսորեն։
«Ես հոռետես չեմ, ես ինձ համարում եմ ավելի իրատես, որովհետև, ի վերջո, ի՞նչ են տվել մեզ այդ ճանաչումները․ Հայկական հարցի լուծման առումով ոչինչ չեն տվել։ Տարբեր ուժեր են աշխատում, տարբեր քաղաքական նպատակներ կան, տարբեր տնտեսական նպատակներ կան։ Ես դա համարում եմ հերթական բարոյական հաղթանակը։ Իսկ բարոյական հաղթանակները մեր կորցրածը հետ բերելու առումով ոչինչ մեզ չեն տալու», – ասում է մեր զրուցակիցը։
Բայց եթե Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը տարբեր երկրների կողմից մեզ ոչինչ չի տալիս, ապա այդ դեպքում ինչո՞ւ ենք ընդհանրապես հետապնդում Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչում։ Կա՞ արդյոք այլ ճանապարհ հասնելու խնդրի արդարացի լուծմանը։
Պատասխանելով հարցին՝ պատմաբան Աշոտ Ներսիսյանն ասում է, թե ինքը ոչ թե պնդում է ցեղասպանության խնդիրն առհասարակ հանել պետական քաղաքականության օրակարգից, այլ ասում է, որ պետք է աշխատել Թուրքիայի հետ, պետք է հասնել նրան, որ Թուրքիան ճանաչի դա, ոչ թե երրորդ երկրները․ «Ցեղասպանության ճանաչումը պիտի լինի Թուրքիայի կողմից, որ ինչ-որ արդյունքի հասնենք։ Ընդ որում, այդ ուղղությամբ էր աշխատում նաև լուսահոգի Հրանտ Դինքը։ Երեկ այս խնդրի վերաբերյալ նման տեսակետ է հայտնել նաև [Թուրքիայի խորհրդարանի հայ պատգամավոր] Կարո Փայլանը, ինչն ինձ համար ողջունելի է։ Ես այլ տպավորություն ունեի այդ անձնավորությունից, բայց երեկ կարծիքս մի քիչ փոխվեց։ Նա ասել է, որ հենց Թուրքիայի խորհրդարանը պիտի ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը։ Մենք պիտի ուղիղ աշխատենք, ոչ միջնորդավորված։ Մենք պետք է մեր հարևանների հետ բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատենք»։
Իսկ ինչպե՞ս աշխատենք Թուրքիայի հետ, ինչպե՞ս բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատենք Թուրքիայի հետ, եթե Թուրքիայի ղեկավարությունը հստակ նախապայմաններ է առաջ քաշում հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման վերաբերյալ, եթե Թուրքիայի նախագահը Հայոց ցեղասպանության անմեղ զոհերին անվանում է «հայկական հրոսակախմբեր», Հայաստանն անվանում «անցյալի պետություն»։
Հարցին ի պատասխան Աշոտ Ներսիսյանը նշեց հետևյալը․ «Եթե այդ հարցին լիարժեք անկեղծ պատասխանեմ՝ դա տարաբնույթ ընկալումների տեղիք կտա՝ ինչպես որ հաճախ ինձ անվանում են «թուրքամետ», «պրո-թուրք» և այլն։ Ինչպե՞ս անենք։ Ընդհանրապես քաղաքականությունը չի սիրում միակողմանիություն։ Մեկը կարող հայտարարություն անել, դեկլարատիվ ինչ-որ մի բան ասել, բայց գործնականում այլ բան անել։ Հիմա երբ մենք անընդհատ դնում ենք Հայոց ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը, հետո շնորհակալություն ենք հայտնում այն երկրներին, որոնք ճանաչել են․․․ Նախ, այդ շնորհակալությունն էլ ճիշտ չէ, դա առաջին նախագահն էլ է ասել իր ելույթներից մեկում, որի հետ չի կարելի չհամաձայնվել։ Հիմա այն երկրները, որոնք իսկապես առաջնորդվում են հումանիզմով, գտնում են, որ պետք է հարգել ՄԱԿ-ում ընդունված կոնվենցիան ցեղասպանությունների կանխարգելման մասին, դատապարտել այլ ժողովուրդների նկատմամբ ցեղասպանությունը, նրանք ոչ թե պետք է հայկական լոբբինգի կամ քաղաքական ինչ-ինչ շահերի արդյունքում ճանաչեն ցեղասպանությունները, այլ դա անեն անկախ ամեն ինչից: Ես կարծում եմ, որ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները երբևէ չի փչացնի Թուրքիայի հետ հարաբերությունները՝ հանուն Հայոց ցեղասպանության ճանաչման կամ դատապարտման։ Հիմա շատերը ոգևորվել են, արդեն մտածում են, որ վաղը Թուրքիան կմասնատվի, չգիտեմ՝ ինչ կլինի։ Դրանք մանկական երազանքներ են»։
