«Ես տանում եմ մարդկանց հետաքրքիր ճամփորդության». Արթուր Սահակյան

Ռեժիսոր, բեմադրիչ, «Գոյ» բեմարվեստի ազգային փորձարարական կենտրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արթուր Սահակյանը կարծում է, որ թատրոնը պիտի ժամանակի շնչով լինի, իսկ Սարոյանի ճշմարտությունն, այնուամենայնիվ, աստվածային է, որովհետեւ այնտեղ սիրո գերակայություն է:

- Ինչպիսի՞ն էիք մի քանի տարի առաջ եւ այսօր: Եթե փոխվել եք, այդ փոփոխությունները Ձեզ դո՞ւր են գալիս:

- Իմ սկզբունքները նույնն են, սակայն կյանքային ինչ-որ իրավիճակներ օգնել են զտվել, մաքրվել: Սկզբունքային բաներ էլ կան, որ կյանքը ժամանակի ընթացքում ստիպում է ավելի շուտ ճշտել, քան՝ փոխել: Ամեն ինչ սկսվում է ամենատարրական բաներից, մինչեւ իրոք սկսում ես գիտակցել, որ Հայ առաքելական եկեղեցու հետեւորդ ես... Ես հայի դրական կողմերով հպարտանում եմ եւ ատում եմ բացասականը: Ես նաեւ իմ ժողովրդի ոչ թե փոխվելու, այլ մաքրվելու մասին եմ մտածում: Ուզում եմ՝ ավելի լավը լինի, ավելի ճիշտ ապրի, շատ միամիտ չլինի: Մենք պատերազմում ազնվորեն էինք կռվում, բայց այն բոլորովին ազնվության տեղ չի: Օրինակ, հրեական խորամանկ քայլեր կան, որոնք ճիշտ կլինի՝ մենք էլ հասկանանք:

- Իսկ գուցե մեր ձեռագրին ավելի հավատարի՞մ մնանք: Գուցե առիթ չտա՞նք հավասարեցնելու մեզ ու թշնամուն ո՛չ միջազգային հանրության, ո՛չ մեր աչքին:

- Հա, իհարկե, կանանց ու երեխաներին պետք չի սպանել... Բայց այն զինվորը, որը քո դեմ է դուրս եկել, նրան չես կարող նստեցնել առաջին դասարան եւ մարդասիրություն սովորեցնել. նա այլ խնդրով է եկել: Բոլորն էլ մարդ են ծնվում, սկզբում բոլորն էլ հրեշտակ են, հետո, երբ գաղափարախոսությունն է գործի դրվում, իրավիճակը փոխվում է: Եվ ի վերջո, այդ հանրության պետական միավորումը կա, որը մեր նկատմամբ հաստատ սեր չի քարոզում: Ես էդպիսի հարցերում առանձնապես քրիստոնյա չեմ, ներողություն…

13

Արթուր Սահակյանը

- Հայաստանը հիմա ո՞ւր է գնում: Եթե սխալ ուղու վրա է, ինչպե՞ս  կարելի է դա շտկել:

- Գիտեմ, որ Թուրքիայի հետ մենք անցնելիք ճանապարհ չունենք, չենք կարող ունենալ:

- Բայց կարո՞ղ ենք ամեն տեսակի հարաբերություններից խուսափել:

- Եթե կարող ենք էնպես անել, որ մեզ հարգեն ու մեզ հետ հաշվի նստեն, այլ ոչ թե պարտադրեն, գուցե եւ հնարավոր լինի: Բայց դրա համար նախ պիտի հասկանանք՝ թուրքն ինչ բան է: Մեզանում, օրինակ, երաժշտությունը շատ կոնկրետ ցուցիչ է. եթե դու կարողանում ես մուղամ լսել, ուրեմն քո մեջ թուրքական, պարսկական արյուն կա... Մենք 1000 տարի պետություն չենք ունեցել: Մեր մեջ կարծես պետականության գենը փչացել է, անպետքացել է… Դրան գումարած, օտար արյունն այնքան է խառնվել... Իրենք շատ լավ գիտեն, ուսումնասիրել են մեզ, մեր լեզուն են ուսումնասիրել: Թուրքն իր բնորոշմամբ կամ տեսակով չի կարող լինել մեր բարեկամը:

- Թուրքը կարո՞ղ է փոխվել. 100 տարուց ավելի անցել է:

- Չի կարող փոխվել, ինչպես չի կարող փոխվել իսկական հայը: Մի բան ասեմ՝ այսքան երիտասարդներ պատերազմի դաշտում ընկան, հավատացած եմ, նրանք ոչ «Դլե յաման» էին լսել, ոչ էլ «Զարթիր, լաո» էին երգել: Իրենք սերիալների, սիթքոմերի, այսինքն՝ զանգվածային էժանագին մշակույթի վրա էին մեծացել: Բայց նրանք գնացին էնտեղ, եւ իրենց մեջ հայն արթնացավ: Ցավում եմ նրանց բոլորի համար... Եթե նրանց մեջ հայը չարթնանար, նրանք մեր գաղափարները չէին պաշտպանի: Նրանք էնտեղ են եղել պաշտպանելու...

- Իսկ Ձեր ասած իսկական հայի խնդիրը ո՞րն է այսօր:

- Ականջ դնել իր արյան ձայնին... Մենք այլ նշանակությամբ ենք եկել աշխարհ, պետք է մեր ներքին ձայնին լսենք եւ հասկանանք, որն է այդ նշանակությունը:

13

Արթուր Սահակյանը

- Այս մեկ տարվա ընթացքում հայ հասարակությունը փոխվել է... Մեր հասարակությունն այսօր ինչպիսի՞ն է:

- Իհարկե, փոխվել է: Ցավոք սրտի, մենք մի էնպիսի դաս ստացանք... Այդ դասն արդեն 3 տարի է՝ ստանում ենք: Այն մեզ պետք էր, բայց դրա համար վճարվելիք գինը շատ էր թանկ... Մենք շատ անհոգ էինք դարձել, մեզ դաս պետք էր: Մարդ կա՝ հասկացավ, խելոքացավ ու հետագայում այլեւս թույլ չի տա նույն սխալների կրկնությունը (եթե հետագա ունենանք): Ով այս ընթացքում ամեն ինչ հասկացավ, հասկացավ, ով էլ՝ չէ, էլ բացատրելու կարիք չկա... Նույնիսկ ամոթ է նրա համար, ում բացատրում ես: Ով չհասկացավ, ուրեմն իրեն պետք էլ չի, իրեն պետք են բարեկեցության տարրական պայմաններ, իրեն ուրիշ բան պետք չի: Նրան պետք է տեղ, որտեղ նա կապրի, իրեն ուրիշ բան չի հետաքրքրում: Այդ պատճառով էլ հաճախ չեմ ուզում մարգարիտներս շաղ տալ...

- Իսկ Դուք իրավիճակին, պայմաններին հարմարվո՞ղ մարդ եք:

- Ես փախուստ ունեմ իրական կյանքից... 90-ականներին էլ ունեի, հիմա էլ ունեմ... Սակայն ինչքան մեծանում ու պատասխանատու ես դառնում (երբ ավելի ջահել ես, կարող ես փախչել, չանել, ասել` թող մեծերն անեն). հիմա այդ իրավունքը չունեմ: Երիտասարդ սերնդի համար ես պիտի անեմ: Եվ այն, ինչ ես պիտի անեմ, թատրոնն է... Թատրոնը հենց փախուստ է. թատրոնը թույլ է տալիս գալ ու քո գործն անել:

- Ներկայացումը հանդիսատեսի մեջ ի՞նչ պետք է առաջացնի առաջին հերթին. մի՞տք, թե՞ հույզ:

- Ապրում պիտի առաջացնի առաջին հերթին, ինչպես նաեւ միտք եւ հույզ: Ավելի շուտ դրանք պիտի զուգահեռ գնան: Եթե շատ խելքին զոռ տալու բան է՝ հոգնեցնում է, եթե միայն հույզ է առաջացնում, դա էլ ճիշտ չէ: Զուգահեռ պիտի գնան, ներդաշնակություն պիտի լինի... Ցանկացած արվեստի գործի մեջ պետք է ներդաշնակություն լինի: Այն պետք է բերի մի ընդհանուր հանրագումարի:

- Ի՞նչ ասել է՝ նորարարություն թատրոնում:

- Երբեմն մարդիկ գալիս են թատրոն ու հարցնում, թե ինչ նոր բաներ ենք անում: Ես հարցնում եմ՝ ինչ նոր բան նկատի ունեն, երաժշտությո՞ւն... Հարցնում եմ՝ ինչ նորություն են ուզում: Պետք է ուղղակի թատրոնի ռիթմը զգալ... 1973-ին գրված «Էքվուսը» (Equus) ես վերցրել եմ 2019-ին: Բայց այդ ձեւն ինձ հին թվաց: Ես չվերցրի այն ժամանակվա նորարարությունը, ես այնպես արեցի, որ այդ ներկայացումն այսօր ազդի... Գիտեմ, հանդիսատեսին պետք չի այն ժամանակվա ճշմարտությունը, հանդիսատեսն այն տեսել է: Ուզում եմ ասել՝ թատերական «ֆորման» պիտի նոր լինի. Այսինքն, եթե ռետրո է, պիտի լինի հին կահույք, հին ժամացույց, բայց արվի թատերական նոր «ֆորմայով»: Իոնեսկոն, Բեքեթը, Սարոյանը նոր գրականություն էին: Թատրոնը պիտի ժամանակի շնչի մեջ լինի: Երբ ինձ մոտ հին ու նոր թատրոն են ասում, ես չգիտեմ՝ ինչ նկատի ունեն:

- Բոլոր ժամանակների թատրոնի հայ դերասանը Ձեզ համար ո՞վ է:

- Խորեն Աբրահամյանը: Կարծում եմ՝ նա անգամ աշխարհում իր անալոգը չունի: Իր գլուխգործոցը Կորիոլանն է... Դերասանին թատրոնի բեմով կարող եք դատել, իսկ բեմի վրա նա անկրկնելի էր:

- 2020 թվականին Ձեր զգացողություններն ինչպիսի՞ն էին:

- Երբ Քովիդի ալիքը սկսվեց, սկսեցի դավադրության տեսության մեջ խորանալ: Ախր, մենք Աստվածաշնչին որպես հեքիաթի ենք վերաբերվում: Կարծես համատարած գտնվում ենք չարի գերիշխանության տակ: 2020 թվին կարծես աշխարհը կոճկվեց: Բացի այդ դավադրության հեղինակներից, ես չեմ ճանաչում մարդու, ով կպատկերացներ, որ աշխարհը կարելի է փակել, ուղղակի կողպել: Սարսափելի սթրես էր: Իրենք գրոհում են, դու պիտի հասկանաս՝ որ կողմ շուռ գաս: Ձեռնոցներով կյանքն ինձ բոլորովին հետաքրքիր չի: Վերահսկվող կյանքը՝ սկզբում գնացիր էստեղ, հետո էնտեղ, ինձ համար դա կյանք չի:

- Այսօր Ձեզ ինչ-որ բան զարմացնո՞ւմ է. մարդիկ, երեւույթները:

- Էս լկտիությունն ինձ զարմացրեց, էս լկտի դավաճանությունն ու լկտիությունը դավաճանությունից հետո ինձ իրոք զարմացրին... Ես ոչ մեկին երբեք չեմ հավատացել. քաղաքական գործչին հավատալը մեծ ապուշություն է... Պետք է հավատալ միայն Աստծուն, քաղաքական գործիչներին կարելի է երբեմն փորձել վստահել: Գալիս են, որովհետեւ ի վերջո, նրանք ընդունվում են աշխատանքի: Ընդունվեց, եթե լավ է աշխատում՝ լավ, եթե չէ՝ անմիջապես պետք է հեռանա: Միեւնույն է, ես երբեք չեմ հավատացել ոչ մեկին եւ ճիշտ եմ եղել: Ցանկացած իշխանություն ինձ համար չարիք է... Մարդը գալիս է ղեկավար պաշտոնի եւ գիտի, որ ստում է. ո՞նց է մտնում 3 միլիոնի հայհոյանքի կամ անեծքի տակ: Էդպիսի բաների վրա զարմանում եմ: Ես կարծում եմ՝ չկա այնպիսի քաղաքական գործիչ, որին արժե ներկայացում նվիրել, բեմ հանել, եթե դա Ռիչարդ 3-րդը չի, ով մեզ հետ ընդհանրապես կապ չունի:

Վերջերս հետաքրքիր բան իմացա, դա էլ ինձ զարմացրեց. երաժշտական գործիքների լարման հերցեր գոյություն ունեն: Հիմա լարվում է 348 կամ 420 հերց հաճախականությամբ: Պարզվում է՝ առաջ լարվել է 332 հերցով: Այս հաճախականությունը կապ ունի տիեզերքի հետ՝ համարվում է բուժիչ հաճախականություն: Այսինքն, երբ այդ հաճախականության երաժշտություն ես լսում, տիեզերքի հետ քո կապը վերականգնում ես: Հետո, երբ ձգել են հաճախականությունը, կարծեմ՝ Վերդին աշխատել է թույլ չտալ, բայց չի ստացվել: Հիմա լարման հաճախականությունը 420 հերց է: Այն լարվածքն ականջի համար շատ ավելի զորավոր է եղել:

13

Լենա Գեւորգյանը եւ Արթուր Սահակյանը

- Թատրոնի, արվեստի խնդիրը ճշմարտությունը ներկայացնե՞լն է, թե՞ մարդուն մի ուրիշ աշխարհ տեղափոխելը:

- Նայած ներկայացում, նայած՝ որ ճշմարտությունը: Ո՞րը նկատի ունեք. երեւանյա՞նը, Շուռնուխ գյուղի՞նը: Դա էլ է ճշմարտություն, եթե ներկայացումը դրա մասին է: Կա ավելի բարձր ճշմարտություն, օրինակ՝ Բեքեթի ճշմարտությունը. ինքն առհասարակ ճշմարտություն է եւ ճշմարտության հոռետեսական տեսակ: Սարոյանի ճշմարտությունն աստվածային ճշմարտություն է, որովհետեւ այնտեղ սիրո գերակայություն է, այնտեղ սիրո դիկտատ է, եւ եթե դու իրոք հավատում ես, պետք է հիշես, որ տերն ասում է. «Սիրեցեք միմյանց այնպես, ինչպես ես ձեզ սիրեցի»: Գիտեք՝ սրա հետ ինչքան հարց է լուծվում... Սարոյանն աղետից հետո սիրով է լուծում ամեն ինչ, Բեքեթը տանում է դեպի անելանելիություն: Բայց Բեքեթին նայողը չի հուսահատվում, նա ասում է՝ «Չէ, ես էսպես չեմ ուզում ապրել»: Այն քեզ նորից ուժ է տալիս, որ դու դիմագրավես էս ամեն ինչին: Բայց եթե հիպնոսի տակ ընկնող ես, նա քեզ կկանգնեցնի շատ փակ տեղ՝ կոնկրետ անկյունում, որտեղ հետեւդ էլ է անկյուն. տեղ չկա շարժվելու: Իսկ երեւանյան իրականությունը սկեչերի տեսքով էլի ներկայացվում է, ես կուզեի՝ մենք անդրադառնանք տիեզերականին, տիեզերքի մեջ մեր դերին...

- Կա՞ հեղինակ, ում ասելիքն այսօրվա Հայաստանի համար է կարծես, եւ հենց այդ ասելիքը Դուք կուզեիք հասցնել հանդիսատեսին:

-  Դժվար է ասել: Մենք Կոմիտասով ու Թումանյանով չենք ապրում, Նարեկացի ունենք, Նարեկացիով չենք ապրում, Նժդեհ ունենք, Նժդեհով չենք ապրում: Մեզ թվում է, թե մենք գիտենք ինչ-որ բան, իրականում ոչ մի բան էլ չգիտենք: Կոմիտասին էլ չգիտենք. քիչ ենք լսում, այնինչ այն, ինչ մեզ պետք է զտի, մաքրի, հենց Կոմիտասն է: Ես Նարեկացի կբեմադրեի, բայց ո՞վ պիտի նայի: Էնպիսի մեծություն է... Եթե Նարեկացի բեմադրեցի, ու այն գնաց դատարկ, անգամ կիսադատարկ դահլիճում, կամ էլ` ոչ դռները կոտրելով, ամոթ է...

- Ազատ լինելն ի՞նչ է Ձեզ համար: Որտե՞ղ է վերջանում մարդու ազատությունը:

- Երեխան է ազատ: Մարդու ազատությունը տեւում է մի 6 տարի: Հետո ռեժիմն է սկսվում՝ դպրոց, բանակ, ինստիտուտ, աշխատանք... Այսինքն՝ դու մտնում ես մի անիմաստ շրջապտույտի մեջ, որտեղ գլխավոր խնդիրը փող աշխատելն է: Գոյություն ունեն պետություն, օրենքներ, այդ պարագայում էլ ո՞ւր մնաց ազատությունը, եթե քո փոխարեն ամեն ինչ որոշված է արդեն: Պետք է լինեն բարոյական օրենքներ...

- Կարծում եք այդպիսի բան հնարավո՞ր է:

- Եթե սեր լինի, երբ սերը ղեկավարի, այլ ոչ թե թելադրանքը, հնարավոր է: Պետք է ոչ թե մարդկանց հրամայել, այլ խնդրել: Կարծում եմ՝ խնդրելն ավելի ազդեցիկ կլինի, միայն թե ոչ այսօրվա Հայաստանում, կարծում եմ՝ հիմա բոլորի համար հրամանն է ավելի ազդեցիկ: Այնինչ բոլորը պիտի խնդրեն եւ խնդրեն նույն տոնայնությամբ: Ու ոչ մեկը մյուսի ներկայությունը չի կարողանում վայելել, բոլորը գործի են գնում. գնան մի 6 ժամ նստեն, ներկա ստանան, գան: Հետո գնում են դպրոց, որտեղ սովորեցնում են, որ մարդը առաջացել է կապիկից: Ինստիտուտում գիտակցված ընտրում են այն կապանքը, որը գիտակցված պիտի տանեն ողջ կյանքում: Յուրաքանչյուր մասնագիտություն մի յուրատեսակ դնչկալ է... Ու ոչ ոք չունի այն գիտակցությունը, որ կյանքի ժամերն են անցնում: Բայց դու այլ կերպ այլեւս չես էլ կարող. քեզ գցել են այդ շրջապտույտի մեջ, դու պիտի փող աշխատես:

13

Արթուր Սահակյանը

- Վախեր ունե՞ք:

- Չէ արդեն, ինձ համար՝ չէ: Երեխեքի համար, նոր սերնդի համար, ինձ համար՝ չէ: Ես ինքնաթիռներից էի վախենում, հետո երբ անցավ, չհասկացա: Համ էլ մտածեցի՝ ինչ ուզում է լինի, մեկ է՝ վերեւն Աստված կա:

- Հանդիսատեսի արձագանքը կարեւո՞ր է, այն Ձեզ ինչ-որ բան թելադրո՞ւմ է:

- Կարեւոր է, բայց ամեն դեպքում դու նախ անում ես դա քեզ համար, հետո քո հավանածը, աշխատածը, հղկածը ներկայացնում ես հանդիսատեսին: Այն, ինչ դու հասկացել ես, ուզում ես՝ ինքն էլ հասկանա: Ես անում եմ տալու համար, չեմ անում ու պահում այն դարակում: Ես ունեմ 15 տարի անշլագով անցնող ներկայացում եւ ունեմ 30 հոգու համար արված ներկայացում: Ինձ համար հաճելի կլինի, որ իմ հայտնագործած թատերական գյուտը կիրառելի լինի շատերի համար, բայց դա չի որոշում իմ վաղվա ընտրությունը: Ես ուզում եմ Ենգիբարյանի նովելները բեմադրել, որովհետեւ կարծում եմ՝ ափսոս է կորցնել դրանք: Ուզում եմ անել ներկայացում իր մասին, որովհետեւ նա եզակի է, Չապլինի նման մեծություն է, Չապլինի մակարդակի արվեստագետ է: Ցավոք, մի 20 տոկոսը գիտի՝ ով է Ենգիբարյանը: Խնդիրը հետեւյալն է՝ բեմում նրան չկորցնել: Ես կփորձեմ մարդկանց հետաքրքիր տեղ տանել, հետաքրքիր ճամփորդության: Ես ուզում եմ իմ մասնագիտության մեջ խոհարար աշխատել, չեմ ուզում իմ մասնագիտության մեջ մատուցող աշխատել... Մատուցողը վատ բան չի, բայց իմ աշխատանքը մատուցողի չի: Ես եմ այդպես կարծում:

Զրուցեց Լենա Գեւորգյանը
Լուսանկարները՝ Էմին Արիստակեսյանի
BRAVO.am