Հայաստանի հանրային-քաղաքական կյանքում սպասվում է Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի զեկույցը, որն, իհարկե, հրապարակային տիրույթում հասանելի է լինելու մասամբ, սակայն, անկասկած, բոլոր դեպքերում էական ազդեցություն է ունենալու աշնանային քաղաքական օրակարգի ձևավորման վրա: Այդ իմաստով, Ապրիլյան քառօրյայի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի զեկույցը որոշակիորեն ստացվում է իշխանության հակաքայլը ընդդիմության նախաձեռնությունների ֆոնին: Նկատելի է, որ կառավարության, նոր իշխանության ընդդիմախոսները փորձելու են աշունը «թեժացնել» սոցիալական և, այսպես ասած, ազգային ասպեկտներով, շեշտը դնելով տնտեսական ծանր վիճակի վրա, որ բխում է կորոնավիրուսի համավարակից, և կրթական ոլորտում նոր չափորոշիչների, դրա վրա էլ կառուցելով «ազգային» ասպեկտը:
Քաղաքական մեծամասնությունը փաստացի պատասխանում է Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրակարգով: Ընդ որում, այստեղ ոչ մի էական նշանակություն չունի, թե ինչպիսին է լինելու հանձնաժողովի եզրակացությունը, այն հաստատելո՞ւ է անցնող չորս տարիներին հնչող տարաբնույթ մեղադրանքները ամբողջությամբ, մասնակի, թե՞ ընդհանրապես հերքելու է դրանք, բերելո՞ւ է նոր մեղադրական հիմքեր, թե՞ ոչ, տալո՞ւ է քրեական գործերի առիթ, թե՞ ոչ:
Խոսքն, իհարկե, բացարձակ նշանակություն չունենալու մասին չէ, քանի որ, անշուշտ, կարևոր է, թե ինչ շարունակություն կենթադրի զեկույցը իրավաքաղաքական առումով: Խոսքն այն մասին է, որ քաղաքական առումով ինչպիսին էլ լինի զեկույցը, լինելու է դրա վերաբերյալ բուռն և թեժ ներքին բանավեճ, վեճ, քննարկումներ: Տվյալ պահին կարևորը դիտվում է թերևս հենց դա, ու դա է, որ թելադրելու է աշնան, իսկ գուցե նաև ձմռան քաղաքական օրակարգը:
Դարձյալ, իհարկե ոչ բացարձակ, սակայն գերակա իմաստով, թեկուզ հարակից էֆեկտով: Բանն այն է, որ Ապրիլյան քառօրյա պատերազմը իրականում շատ լայն ռազմա-քաղաքական զարգացումների և շերտերի ճակատագրական հոսք և ամբողջություն է՝ մինչ պատերազմը, ու նաև դրանից հետո շարունակված: Եվ այդ համատեքստում տեղի են ունեցել ներքին ու արտաքին շատ այլ էական իրադարձություններ, ձևավորվել են այդ ամենի համար պատասխանատվությունից բխող ներհամակարգային փոխհարաբերություններ Հայաստանի կառավարող նախկին համակարգի տարբեր սուբյեկտների, դերակատարների միջև:
Դրանով հանդերձ, Ապրիլյան քառօրյան իր լայն ընդգրկմամբ, ինչի մասին առիթ ենք ունեցել խոսելու շատ անգամ, ներառում է նաև արտաքին հարաբերությունների մեծ շրջանակ՝ առաջին հերթին, բնականաբար, Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերության, ռեգիոնալ ռուսական քաղաքականության տիրույթում, սակայն ոչ միայն: Ընդ որում, այդ շրջանակը ներառվում է ոչ թե ներհամակարգային հարաբերություններից կտրված, առանձին, այլ ընդհանուր շղթայի, պատճառահետևանքային ընդհանուր կապակցվածության մեջ: Ի վերջո` Ապրիլյան քառօրյայի շրջանակում պետք է ներառել Եվրաասոցացման գործընթացը Արևելյան գործընկերության ԵՄ ծրագրի համատեքստում, դրա ընդհատումը, Եվրասիական միությանն անդամակցումը: ԵՄ Արևելյան գործընկերության ծրագրի ու Եվրաասոցացման համաձայնագրի հարցը գուցե պետք չէ կտրել դրան նախորդած հայ-թուրքական ֆուտբոլային դիվանագիտությունից և դրա տապալումից:
Միաժամանակ, Ապրիլյան քառօրյան գուցե պետք չէ կտրել ԵՄ հետ համապարփակ համաձայնագրի ստորագրումից, որից առաջ հաջողվեց չեզոքացնել Հայաստան-ԵՄ ճգնաժամն ու հասնել ստորագրման՝ 2017-ի նոյեմբերին: Իսկ վերը թվարկված արտաքին զարգացումները ուղեկցվել են Հայաստանի ներսում ներհամակարգային մի քանի թևերի տարբեր ձևաչափերի դիմակայությամբ և գործակցությամբ: Ահա այդ տեսանկյունից, Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի հանգամանքները օրակարգային հարց են, որոնք կարող են բացվել անընդհատ, գրեթե անվերջ, շերտ առ շերտ: Իսկ հաշվի առնելով այն, որ Հայաստանում «թեժ աշնան» օրակարգով շահագրգռված են ոչ միայն նախկին կառավարող համակարգի առանցքային դերակատարներ, այլ նաև նրանց գործընկերներ ռուսական տնտեսա-քաղաքական տիրույթից, պարզ է դառնում, թե Քառօրյա պատերազմի թեման դիմադրունակության ու ճկունության ինչպիսի միջոց է Հայաստանի քաղաքական ղեկավարության համար, և Նիկոլ Փաշինյանն ինչու այդ միջոցը նախաձեռնելու մասին հայտարարեց 2019-ի մայիսին՝ Ռոբերտ Քոչարյանի կալանքից ազատ արձակվելու առիթով:
