1000х90.jpg (78 KB)

Երևանում՝ 11:07,   29 Մարտ 2024

«Հայաստանի պատմություն» մատենաշարի երրորդ հատորը պատմում է Վասպուրականի Արծկե գավառի մասին

«Հայաստանի պատմություն» մատենաշարի երրորդ հատորը պատմում է 
Վասպուրականի Արծկե գավառի մասին

ԵՐԵՎԱՆ, 14 ՄԱՐՏԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Լույս է տեսել Մեծ եւ Փոքր Հայքերի գավառների ուսումնասիրությանը նվիրված «Հայաստանի պատմություն» գրքաշարի երրորդ հատորյակը, որը ներկայացնում է Վասպուրականի նահանգի Արծկե գավառը։ Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամի 36 հատորյա մատենաշարի «Արծկե» հատորը պատրաստվել է ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ։ Առաջին հատորը նվիրված է Հայոց ձոր, իսկ երկրորդը՝ Սալմաստ գավառներին։ «Երկար ենք մտածել, թե ո՞ր գավառը պետք է գրքաշարի առաջինը լինելու պատվին արժանանա։ Բնականաբար մեր ընտրությունը կանգ առավ Հայոց ձոր գավառի վրա, քանի որ Հայկ Նահապետը Բելին հաղթելուց եւ հայրենիք վերադառնալուց հետո Հայոց առաջին տունը կառուցեց այդ գավառում, ի դեմս Հայկաբերդի, Աստվածաշենի, որը գտնվում է Հայկաբերդի ստորոտին։ Աստվածաշենը ի պատիվ Հայկի Նահապետի էր, քանի որ վերջինս որպես աստվածություն էր ընկալվում։ Նույնանուն գյուղեր եւ քաղաքներ շատ ենք հանդիպում, բայց Աստվածաշենը միակն է իր անվանման մեջ»,- այդ մասին այսօր ասաց Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամի երեւանյան գրասենյակի նախագահ, հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանը լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ։

Հիմնադրամը նախատեսում է տարեկան 2-3 հատոր հրատարակել, եթե լուծվեն տպագրության ֆինանսական հարցերը։ Առաջին հատորի ստեղծմանը ֆինանսական աջակցություն են ցուցաբերել լոսանջելեսյան չորս հայկական կազմակերպություններ, իսկ երկրորդին՝ ծնունդով Սալմաստ գավառից Դանիել Սահակյանը։ Կան տարբեր գավառներին վերաբերող մեծածավալ նյութեր, որոնք հովանավոր ունենալու դեպքում 3-4 ամսում կարող են մշակել։ Կարապետյանն ափսոսաքով նշեց, որ դեռեւս անտիպ է Արցախի մանրատեղանուններին նվիրված աշխատությունը, որը պատրաստ է 2002 թվականից։

Եթե առաջին հատորը մեծ դժվարությամբ կյանքի կոչվեց, ապա երկրորդն ու երրորդն ավելի հեշտ ստացվեցին, քանի որ ըստ հուշարձանագետի՝ գրքաշարի ճանաչողությունը վստահություն էր առաջացրել։ «Արծկեն» հրատարակվել է 1000 օրինակով, ինչը բավարար չի կարելի համարել եւ դրա համար կարեւորվում է գրքերի էլեկտրոնային տարբերակների առկայությունը։

Հատորներից յուրաքանչյուրը մեկ գավառ է ներկայացնում։ Կլինեն հատորներ, որոնք մի քանի գավառ կներկայացնեն պայմանավորված նյութի ծավալից։ Արեւմտյան Հայաստանում կան գավառներ, որտեղից շատ քիչ բան է պահպանվել։ «Արծկե» հատորում ներկայացված են Եղեռնի նախօրեին հայաբնակ երեսուն գյուղերի պատմությունը։ Գրեթե այդքան գյուղ էլ քրդաբնակ կամ թուրքաբնակ էին։ Յուրաքանչյուր հատոր ստեղծելուց առաջ գիտական խումբը մեկ անգամ եւս այցելում է տվյալ գավառը։ Թեեւ տարբեր տարիների ընթացքում եղել էին Արծկեում, սակայն հատորը տպագրության պատրաստելուց առաջ անցած տարի Իրանի տարածքով այցելել են գավառ՝ վերջին լրացումներն անելու համար։ Փորձը ցույց է տալիս, որ հուշարձաններն ու այլ վկայություններն ոչնչացվում են, նույնիսկ իրենք կատարած լուսանկարներից շատերն արդեն արխիվային են դարձել։ «Միայն հարյուր տարի անց ենք կարողանում արձանագրել, թե ինչպիսի հայկական հետք է մնացել մեր պատմական հայրենիքում։ Մեծամասամբ այն ամենն ինչ կարողացել ենք հավաքել միայն փշրանքներ են։ 90 եւ ավելի տոկոսով մեր գերեզմանները գոյություն չունեն, այլ որպես շինանյութ հափշտակվել եւ յուրացվել են։ Դա սկսվել է 1920-ական թվականներից։ Բնականաբար հարյուր տոկոսով չենք ամփոփել գավառում մնացածը, կան բաներ, որ վրիպել է մեզանից, շատ բաներ էլ տեղի քուրդ կամ թուրք բնակչությունը չի ցանկացել հուշել եւ ցույց տվել մեր ժառանգությունը»,- մանրամասնում է Կարապետյանը։

Մատենաշարի յուրաքանչյուր հատորը հիանալի շտեմարան է ամենատարբեր ոլորտների ուսումնասիրողների համար։ Հատորում ամփոփված են տվյալ գավառի գյուղերի ամբողջական պատմությունը, ներկայացված է գյուղի վիճակագրությունը, բնակչության թիվն ըստ սեռի, դպրոցների պատմությունը՝ թե ովքե՞ր են եղել ուսուցիչները, ի՞նչ առարկաներ են դասավանդել, գյուղապետերի, կամ քահանաների պատմությունները, ծնունդով այդ գյուղերից նշանավոր մարդկանց կենսագրությունը, եւ իհարկե հուշարձանները, որոնք գյուղի պատմության մի մասն են կազմում։ Մատենաշարի հեղինակը նշեց, որ նախքան որեւէ հուշարձանի կամ գյուղի վերաբերյալ նյութ շարադրելը նախեւառաջ ուսումնասիրել են, թե իրենցից առաջ ովքեր են անդրադարձել։ Շատ են օգտվել Հայաստանի ազգային արխիվում, Գրականության եւ արվեստի թանգարանի եւ Մատենադարանի արխիվային ֆոնդերից։ Այդ ամենը լրացվել է հիմնադրամի գիտական խմբի դաշտային ճամփորդությունների արդյունքում ձեռքբերված տեղեկություններով։ Տեղում հավաքված վիմագիր նյութը նույնպես շատ կարեւոր դեր է կատարում պատմությունը լուսաբանելու համար։ Նման օրինակ կարող է հանդիսանալ Արծկե գավառում հանդիպած  1915-ի մի խաչքար, որը կանգնեցվել է ոչ թե որեւէ մեկի հիշատակին, ներկայացնում է Վասպուրականի այդ հատվածում այդ թվականի երաշտի պատմությունը։

Հիմնադրամը զուգահեռ աշխատում է նաեւ այլ նախագծերի վրա։ Վերջերս լույս է տեսել Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամի գիտական ուսումնասիրություններ գրքաշարի տասնութերորդ հատորը։ «Ցեղասպանությունը վերապրածների ծննդավայրերը Լիբանանի տապանագրերում» աշխատության հեղինակը բեյրութաբնակ ուսանողուհի (20-21 տարեկան) Լորի Թաշչյանն է։ Նա այցելել է Լիբանանի բոլոր հայկական գերեզմանատները եւ արձանագրել բոլոր այն տապանաքարերը, որտեղ նշված են հանգուցյալների ծննդյան վայրերի տեղանունները։ Նախորդիվ լույս էր տեսել Հալեպի արձանագրություններին վերաբերող հատորը։ Մեծ եղեռնը վերապրածների առաջին սերնդի տապանաքարերի վրա բացի անուն-ազգանունից նշվել է, թե որ գավառից են, որ գյուղից։ «Սա միայն առաջին սերնդի հանգուցյալների հիշատակին դրված տապանաքարերի վրա է եղել, հաջորդ սերունդներն այլեւս չեն արձանագրել։ Այդ արձանագրությունները հավաքելու գործը շատ կարեւոր է, որովհետեւ սրանով երեւում է, թե օրինակ Հալեպի գերեզմանոցներում Արեւմտյան Հայաստանի որ վայրերից են ավելի շատ փրկվել եւ հանգրվանել այդ երկրում»,- մեկնաբանեց Կարապետյանը։

Լուսինե ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ


Բաժանորդագրվեք մեր ալիքին Telegram-ում






youtube

AIM banner Website Ad Banner.jpg (235 KB)

Բոլոր նորությունները    


Digital-Card---250x295.jpg (26 KB)

12.png (9 KB)

Գործակալության մասին

Հասցե՝ Հայաստան, 0002, Երեւան, Սարյան փող 22, Արմենպրես
Հեռ.՝ +374 11 539818
Էլ-փոստ՝ [email protected]