«Առաջին լրատվական»-ի խնդրանքով կրթության ոլորտի իրականացվող բարեփոխումներին է անդրադառնում ճանաչված տնտեսագետ Վահագն Խաչատրյանը:
Այսօր հեղափոխություն իրականացրած հասարակությունը սպասումների մեջ է 2018թ. ապրիլյան խոստումների, ձևավորված ակնկալիքների իրականացման առումով: Մարդիկ ուզում են իմանալ՝ ուր են հասել իշխանությունները տրված խոստումների իրականացման ճանապարհին: Այդ առումով ինչ-որ քայլեր արվել, արվո՞ւմ են, թե՞ ոչ: Կառավարության կողմից այսօր իրականացվող քաղաքականությունը արդյոք նպաստո՞ւմ է անցած ապրիլ-մայիսին ձևավորված իրենց սպասելիքների իրականացմանը:
Այն, ինչ տեղի ունեցավ 2018թ. ապրիլին, սպասելի էր, որովհետև երկրում այնպիսի իրավիճակ էր ստեղծվել, որ հեղափոխությանն այլընտրանք չկար: Դա մասնագետների գնահատականն է: Պետական գործող համակարգը սպառել էր իրեն, չունենալով զարգացման որևէ պոտենցիալ: Այդ մասին բարձրաձայնում էին միջազգային կառույցները, որոնց թվում նաև ՀԲ-ն, ԱՄՀ-ն: Նույնն էին փաստում երկրի տնտեսությանը վերաբերող մակրոտնտեսական ցուցանիշները:
Հիմա նախկինները, փորձելով խեղաթյուրել իրավիճակը, պարբերաբար նշում են, որ 2017-ին եղել է 7.4% տնտեսական աճ, իսկ այս տարի այն կլինի 7%-ին, 2020-ին՝ 5%-ին մոտ: Ավելի ցածր, քան նախահեղափոխական 2017-ին էր: Հիշեցնեմ, որ 7.4% տնտեսական աճին նախորդել էր 2016թ. ընդամենը 0.2%-անոց աճը: Այն ժամանակ ամեն ինչ արհեստական էր արվում, որպեսզի 2017-ին թռիչքային տնտեսական աճ ապահովվեր, որը լուրջ գովազդ կլիներ 2016թ. սեպտեմբերին նշանակված կառավարության համար: Իրականում հաջողություններ չկային և չէին կարող լինել: Եղած տնտեսական աճի արդյունավետությունն էլ չնչին էր, որ ազդում էր իրենց շրջանակի սահմանափակ թվով մարդկանց վրա:
Նոր իշխանությունների առաջին իսկ հրապարակային քայլերն ուղղվեցին համատարած կոռուպցիայի դեմ պայքարին, որի հետևանքներն արդեն ակնհայտ են: Հարցն այն է, որ դեռ 2017թ. հաշվետվությունում միջազգային հակակոռուպցիոն «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» կազմակերպությունը հայտարարում էր, որ Հայաստանում կոռուպցիան համակարգային է: Եվ դրա ամենաբացասական հետևանքներից մեկն էլ այն էր, որ այն արմատավորվել էր հասարակության մեջ՝ սկսած պաշտոնյաներից, վերջացրած գործարարներով ու շարքային քաղաքացիներով: Կոռուպցիան մեզանում դարձել էր ապրելակերպ, առանց որի գործնականում ոչինչ չէր լինում: Այդ առումով այսօր էլ ամենամեծ խնդիրը շարունակում է մնալ հասարակության միջից այդ մտածելակերպն ու ապրելակերպը արմատախիլ անելը: Իհարկե, 2018թ. ապրիլից հետո Հայաստանում կոռուպցիան միանշանակ համակարգային չէ, որպես այդպիսին չկա, սակայն դա չի նշանակում, որ այդ առումով այլևս անելիք չունենք:
Հիմա արդեն հնարավորություն է ստեղծվել առանց կաշառքի, առանց կոռուպցիայի առողջապահական, կրթական համակարգերից, պետեկամուտների կամ պետական այլ ծառայություններից ստանալ մեզ հետ կապված հարցերին բավարարող պատասխաններ: Աստիճանաբար ավելի առարկայական է դառնում, որ գործող իշխանության լուծելիք կարևորագույն խնդիրներից մեկը կոռուպցիան վերջնականապես արմատախիլ անելով է պայմանավորված լինելու կառավարության գործունեության հետագա հաջողությունը: Որպեսզի քաղաքացու միջից դա հանվի, նախ պետական համակարգից պետք է վերացվի: Եթե վերևներում կոռուպցիան չկա կամ համատարած բնույթ չի կրում, դա դեռ չի նշանակում, որ ներքևներում էլ չկա: Ներքևներում կա: Այդ առումով ամբողջ պետական համակարգի բարեփոխման իրականացումը հրատապ է, որ նշանակում է կադրերի, որոշ դեպքերում ամբողջական կառույցների կրճատում, կամ ավելացում:
Այս պարագայում նախարարությունների, գերատեսչությունների փոքրացնել կամ մեծացնելը միանշանակ չէ: Դա պետք է արվի միմիայն արդյունավետության չափորոշիչներից ելնելով: Այդ առումով այսօրվա նախարարությունների զգալի մասը բավականին բարդ իրավիճակում է հայտնվել, որովհետև այն, ինչ որ ստացել են ժառանգություն, անընդունելի, շատ դեպքերում էլ անհասկանալի է: Կրթության նախարարությունը դարձել էր քաղաքական մահակ իշխող ուժի ձեռքին, որ օգտագործում էր տարբեր առիթներով, հատկապես ընտրությունների ժամանակ: Այսօր նորաստեղծ այդ հզոր նախարարությունը պետք է կարողանա ազատվել այդ «կապանքներից»: Այդ խնդիրները բոլորը տեսնում են, դժգոհ են, բայց եկել է բարեփոխումների պահը, ու պատասխանատու կառույցներից և ոչ մեկը, կլինեն ակադեմիան, բարձրագույն կրթության ինստիտուտները, թե հանրակրթությունը, չեն ուզում առաջին քայլն իրենք անել, իրենցից սկսել: Օբյեկտիվորեն ընդունենք, որ մեզանում գիտությունը, հանրակրթությունն ու բարձրագույն կրթությունը գտնվում են ճգնաժամում: Այլապես պետք է հակառակը հիմնավորենք. որքանով են նշված համակարգերը արդյունավետ, և որքանով են ներգրավված հասարակության, տնտեսության մեջ: Նախկին ռեժիմն էլ էր ընդունում, որ կրթության ոլորտում լրջագույն խնդիրներ կան: Առաջարկություններ էին մշակել, հատկապես բարձրագույն կրթության և գիտության մասին, որ տևական շրջանառումից հետո օրակարգից հանեցին: Բայց մինչ հանելը փոփոխությունների ամբողջ տրամաբանությունը հանգեցրին ընդամենը ռեկտորների, դեկանների, ամբիոնի վարիչների ու մյուս պաշտոնյաների տարիքային սահմանափակումներին: Բովանդակային քննարկումը փոխարինվեց տեխնիկական հարցով ու այդկերպ անլրջացնելով կարևորագույն խնդրի էությունը: Հասարակության սպասումներն անարդյունք մնացին այն առումով, որ թե՛ հանրակրթության, թե՛ բարձրագույն կրթության ոլորտում որևէ որակական փոփոխություն տեղի չունեցավ:
Այսօր բոլորովին նոր իրավիճակում նորից հայտնվել ենք ճամփաբաժնում և պետք է որոշենք՝ ուզո՞ւմ ենք առաջ գնալ, թե՞ ոչ: Միանշանակ ուզում ենք: Հետևաբար, գիտության և կրթության համակարգը պետք է հիմնովին փոխվի: Ցավոք, ոչ պատահաբար, որոշ ուժեր ընդհանուր գաղափարից դուրս են հանել Հայոց լեզու և Հայ ժողովրդի պատմություն առարկաները և «մատի փաթաթան» դարձնելով՝ հասարակությանը թյուրիմացության մեջ են գցում, թե գործող իշխանությունները չեն ուզում հայրենասիրական դաստիարակություն տալ նոր սերնդին: Դա կեղծ կատեգորիա է, մարդկանց թյուրիմացության մեջ գցելու հեշտագույն տարբերակ: Դպրոցում պետք է տրվի հիմնավոր կրթություն Հայոց լեզվից, իսկ բուհերը իրենք կարող են որոշել՝ ինչպես վարվել: Մինչդեռ այս առարկաների հետ կապված աղմուկը խանգարում, շեղում է ընդհանուր բարեփոխումներից: Բուհերում պետք է գիտելիք տրվի և ակնկալվի պրոֆեսիոնալների հոսք դեպի արտադրություն ու գիտություն: Այդ հնարավորությունները բուհերին տրվելու է: Ուղղակի բուհերը պետք է կարողանան միմյանց հետ մրցակցել, եթե ոչ տեղում, դրսի համապատասխան բուհերի հետ մրցակցել, որպեսզի կարողանան և՛ դրսից ուսանողներ ներգրավել, և՛ ներսում: Այդ մրցակցության արդյունքում ուսանողներն իրենք պետք է որոշեն, թե որ բուհն են ընտրելու սովորելու համար: Ամենակարևոր խնդիրը սա է, մինչդեռ այսօր այնպիսի պայմաններ են, որ «առաջարկելով» այս կամ այն բուհն ընդունվել, պետական մակարդակով «ուղղորդում են» բարձրագույն կրթություն ստանալ ցանկացողներին: Պետք է մոտեցման տրամաբանությունը փոխվի: Ուսանողը պետք է քննություն հանձնի մասնագիտության գծով, հաղթահարելուց հետո միայն ընտրի բուհը, որում ուզում է սովորել: Դրա արդյունքում քիչ դիմորդներ հավաքած բուհը դուրս կմնա պայքարից ու ժամանակի ընթացքում կփակվի: Այսկերպ փոխվում է ամբողջ գաղափարախոսությունը: Պետական ֆինանսավորումը ոչ թե ուղղվում է բուհին, այլ այն մարդուն, որը ուզում է սովորել: Հետևաբար, ուսանողը պետք է շահառու դառնա կրթությանը տրվող ֆինանսական միջոցների: Այս տրամաբանությունը պետք է աշխատի նաև մյուս ոլորտներում, ինչը կբերի մրցակցային պայմանների ստեղծման, մրցակցային ու առողջ տնտեսության ու զարգացող հասարակական հարաբերությունների: Բայց զարգացումները պետք է արագացվեն, որովհետև հասարակությունը սպասումների մեջ է, իսկ ժամանակը գործող իշխանությունների օգտին չի աշխատում:
Լուսանկարը՝ Armeniasputnik-ի
