Թամարա Շաքարյան. Սահմանադրությամբ Հայ առաքելական եկեղեցուն դե յուրե պետք է տալ վերջինիս դե ֆակտո կարգավիճակը
Հայաստանում սահմանադրական բարեփոխումներին ընդառաջ իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ «Հանրային իրավունքի զարգացման և իրավական փորձաքննությունների բյուրո» ՀԿ համահիմնադիր Թամարա Շաքարյանն ընդգծում է ՀՀ սահմանադրությամբ Հայ առաքելական եկեղեցու իրավիճակի ամրագրման կարևորությունը։
«Սահմանադրական ճանաչում ունեցող կառույցի փաստացի իրավասուբյեկտությունը կախվածության մեջ չպետք է դրվի որևէ անձի ցանկություններից, ավելին` ինստիտուտները չպետք է անձնավորել, դրանով իսկ հանդերձ` թիրախավորել, ու ինքնահաստատվել այն արժեքների հաշվին, որոնցով կերտվել է հայ ժողովրդի պատմությունը: Մենք ուղղակի պարտավոր ենք պահպանել դրանք և ժառանգել մեր սերունդներին: Ուստի սահմանադրորեն պետք է ամրագրել, որ Հայ առաքելական եկեղեցին հանրային իրավունքի իրավաբանական անձ է։ Մենք առաջարկում ենք, պահպանելով Սահմանադրության 18 հոդվածը, հստակեցնել այդ կարգավիճակը»,-Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց իրավաբանը՝ ներկայացնելով մի շարք հիմնավորումներ։
Այս համատեքստում Թ. Շաքարյանը «Հանրային իրավունքի զարգացման և իրավական փորձաքննությունների բյուրո» ՀԿ-ի մյուս համահիմնադիր, իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արթուր Ղամբարյանի հետ կատարված վերլուծության արդյունքում եկել են այն համոզման, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան վավերացրած շատ երկրներ, որոնք իրենց սահմանադրություններում ամրագրել են այս կամ այն եկեղեցու կամ կրոնի հատուկ դերը Եվրոպական դատարանը երբևէ չի արձանագրել ՄԻԵԿ 9-րդ հոդվածի (Մտքի, խղճի և կրոնի ազատություն) խախտում` կապված այդ կարգավիճակի հետ:
Հայաստանի Սահմանադրության 18 հոդվածը ամրագրում է Հայաստանյանց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին որպես ազգային եկեղեցի:
«Հայաստանյաց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու դերն արդեն իսկ ամրագրված է Սահմանադրությամբ, ավելին, այն իր փաստացի կարգավիճակով առավելապես հանրային իրավունքի իրավաբանական անձ է, չնայած սահմանադրական տեքստում այն ուղղակիորեն տառացի արտացոլված չէ»,-մանրամասնեց Թամարա Շաքարյանը։
Նախատեսվում է, որ այս առաջարկը որպես հայեցակարգային դրույթ Սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովի անդամ Արթուր Ղամբարյանը կներկայացնի հանձնաժողովին։
Տարբեր երկրներում եկեղեցու կարգավիճակն ուսումնասիրած իրավաբաննները համատեղ հայտարարության մեջ մանրամասնել են, որ շուրջ երկու հազարամյակ գործող և ՀՀ բնակչության մոտ 96,5 տոկոս հետևորդ ունեցող Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու՝ ժողովրդի կամահայտնությամբ սահմանադրական ճանաչում ունեցող կառույցի գործունեությունն ունի հասարակական նշանակություն, անգնահատելի դեր ազգային ինքնության պահպանման գործում, իսկ իրավական կյանքում նրա գործառույթներն ունեն հանրային իրավական արժեք:
Ըստ նրանց, նման պայմաններում կառույցը չի կարող ունենալ սոսկ կրոնական կազմակերպության այնպիսի կարգավիճակ, որի փաստացի իրավասուբյեկտությունը կախվածության մեջ կդրվի որևէ անձի ցանկություններից կամ օրենսդրի նպատակահարմարությունից, ինչը չի կարող ունենալ նաև որևէ իրավական, փաստական և բարոյաարժեքային հիմնավորում: Ավելին՝ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու դերն արդեն իսկ ամրագրված է Սահմանադրությամբ, ավելին, այն իր փաստացի կարգավիճակով առավելապես հանրային իրավունքի իրավաբանական անձ է, չնայած սահմանադրական տեքստում դա տառացի արտացոլված չէ։
«Մենք առաջարկում ենք Սահմանադրությամբ Հայ առաքելական եկեղեցուն դե յուրե տալ վերջինիս դե ֆակտո կարգավիճակը: 2017 թվականին, երբ մշակվել էր «Խղճի ազատության ու կրոնական կազմակերպությունների» մասին ՀՀ օրենքի նախագիծը, Հայ առաքելական եկեղեցին ամրագրվել էր որպես դասական կրոնական կազմակերպություն։ Այսինքն` կարծես թե անտեսվել էր այն հանգամանքը, որ Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին որպես ազգային եկեղեցի արդեն իսկ ունի սահմանադրական կարգավիճակ, ուստի անվերապահորեն պետք է գործի հենց Սահմանադրության ուժով: Հակառակը, իրավաչափ չէ արդեն իսկ Սահմանադրությամբ նախատեսված որևէ կառույցի՝ օրենքով վերապահել կազմակերպաիրավական որևէ տեսակին պատկանելու պարտավորություն՝ դրանից բխող իրավական հետևանքներով հանդերձ։ Ավելին, Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու՝ որպես հանրային իրավունքի իրավաբանական անձի սահմանադրական կարգավիճակի ճանաչումը չի հանգեցնում կրոնական կազմակերպությունների գործունեության ազատության կամ անհատի խղճի և կրոնի ազատության սահմանափակմանը»,-խնդիրը բացատրեց նա։
Իրավաբանը հիշեցրեց, Հայաստանում հենց կրոնական կազմակերպություններն էին բարձրաձայնում, թե ինչո՞ւ դպրոցներում պետք է դասավանդվի Հայոց եկեղեցու պատմություն առարկան։
«Ինձ համար տարօրինակ է այն, որ փորձում ենք բացատրել Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու դերն ու նշանակությունը հայ ժողովրդի կյանքում, հայ ազգային ինքնության և հայապահպանության գործում»,-ասաց Թամարա Շաքարյանը՝ ավելացնելով, որ դեռ նախորդ սահմանադրական բարեփոխումների ժամանակ պետք էր Հայ Առաքելական եկեղեցու իրավական կարգավիճակը ամրագրել սահմանադրորեն։
Իրավաբանները կատարած ուսումնասիրության արդյունքում պարզել են, որ ոչ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան, ոչ էլ ՄԻԵԴ-ը երբեք չեն անդրադառնում այն եկեղեցիներին, որոնք ունեն սահմանադրական ամրագրում՝ պետական կրոն, ազգային եկեղեցի, պետական եկեղեցի։
Ըստ ուսումնասիրության արդյունքների, Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիայի անդամ հանդիսացող մի շարք պետություններում սահմանադրությամբ և օրենքներով ամրագրված են այս կամ այն եկեղեցու կամ կրոնի հատուկ դերը, իսկ դրանցից մի քանիսում առկա է նույնիսկ պետական կրոն (state religion) կամ պետական եկեղեցի (established church) հասկացությունները: Որպես պետական եկեղեցի ամրագրված լինելու ուժով` վերջիններս իրենց կարգավիճակով համարվում են հանրային իրավունքի իրավաբանական անձինք: Բոլոր այն երկրներում, որտեղ գործում են տվյալ երկրի պատմական, ազգային և մշակութային կյանքում կարևոր դերակատարություն իրականացրած եկեղեցիներ, մասնավորապես, Դանիա (ՄԻԵԿ անդամ է 1953-ից), Հունգարիա (1992-ից), Իսլանդիա (1953-ից), Լիխտենշտեյն (1982-ից), Մալթան (1967-ից), Մոնակո (2005-ից), Նորվեգիա (1953-ից), Վրաստան (1999-ից), Հունաստան (1974-ից), Միացյալ Թագավորություն (1953-ից), այդպիսիք, որպես կանոն գործում են անմիջապես երկրի հիմնական օրենքի ուժով: Ընդ որում, որոշակի օրենսդրական առանձնահատկություններ սահմանելը չի դիտարկվում, իբրև անհատի խղճի և կրոնի ազատության սահմանափակման հետ աղերսներ ունեցող կամ այդ իրավունքի խախտում:
«Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու՝ որպես հանրային իրավունքի իրավաբանական անձի սահմանադրական կարգավիճակի ճանաչումը չի հանգեցնում կրոնական կազմակերպությունների գործունեության ազատության կամ անհատի խղճի և կրոնի ազատության սահմանափակմանը: Հատկանշական է, որ վերը թվարկված պետություններից 7-ի մասով Եվրոպական դատարանը երբևէ չի արձանագրել ՄԻԵԿ 9-րդ հոդվածի (Մտքի, խղճի և կրոնի ազատություն) խախտում:
Այդ պետություններն են` Դանիա, Հունգարիա, Իսլանդիա, Լիխտենշտեյն, Մալթա, Մոնակո, Նորվեգիա: Այսինքն` նշված 7 պետություններում Եվրոպական դատարանի մակարդակով ոչ միայն երբևէ չի քննարկվել եկեղեցու սահմանադրական կարգավիճակը, այլ նաև երբևէ որևէ խախտում չի արձանագրվել կապված ՄԻԵԿ 9-րդ հոդվածի հետ: Այս պետությունները գերազանց օրինակ են թե ինչպես կարելի է ունենալ սահմանադրությամբ հաստատված հատուկ կարգավիճակ ունեցող ազգային եկեղեցի կամ կրոն, սակայն չունենալ որևէ խնդիր այլ կրոնների և դրանց հետևորդների հետ: Ի դեպ, այս պետությունները չունեն կրոնի ազատությունը խախտելու Եվրոպական դատարանի կողմից արձանագրված որևէ դեպք, չնայած այն հանգամանքին որ մի քանի տասնամյակ հանդիսանում են կոնվենցիայի անդամ պետություն, իսկ նրանցից մի քանիսը նույնիսկ կոնվենցիան առաջինը վավերացրած 10 պետությունների շարքում են եղել: Վրաստանը, Հունաստանը և Միացյալ Թագավորությունը եկեղեցու կամ կրոնի սահմանադրական կարգավիճակ ունեցող այն երեք պետություններն են, որոնց վերաբերյալ առկա է Եվրոպական դատարանի վճիռներ ՄԻԵԿ 9-րդ հոդվածի խախտման վերաբերյալ:
Այն, որ ՄԻԵԿ-ը ուղղակիորեն չի կարգավորում եկեղեցի–պետություն հարաբերությունները` չի կարող զուտ պատահականություն լինել, քանզի այն ընդունվել է շատ ավելի ուշ, քան Եվրոպայում որոշ սահմանադրություններ հստակ անդրադարձել են եկեղեցի-պետություն տարանջատմանը: Սա նշանակում է, որ ՄԻԵԿ նախագծի տեքստում այն չներառելը գիտակցված մոտեցում է եղել նախագիծը մշակողների կողմից և դրանով իսկ լռությամբ փաստացի ճանաչվել է ազգային եկեղեցի ունենալու գաղափարը: Ավելին, ՄԻԵԿ ընդունման պահին Եվրոպական մի շարք պետություններ ունեին ազգային եկեղեցիներ և արդեն իսկ որդեգրած գաղափարներից հակառակ գաղափար արտացոլող կոնվենցիան հաստատ չէին վավերացնի այնպիսի պետություններ ինչպիսիք են` Միացյալ Թագավորությունը, Նորվեգիան, Շվեդիան, Իսլանդիան»,-նշել են «Հանրային իրավունքի զարգացման և իրավական փորձաքննությունների բյուրո» ՀԿ համահիմնադիրներ Արթուր Ղամբարյանն ու Թամարա Շաքարյանը ավելի վաղ հրապարակված հայտարարության մեջ։
Լրահոս
Տեսանյութեր
Արդյո՞ք սա սահմանազատում է, թե՞ ճնշման տակ ինչ-որ բան տալ. Սերժ Սարգսյան
