Արշակ Չոպանյանը տեսել էր հայի ինքնությունը
«Բանաստեղծ էր, արձակագիր ու թարգմանիչ, գրականագետ ու արվեստաբան, մեծ հասարակական գործիչ, որ իր կյանքի ընթացքում խաչմերուկ դարձավ տարբեր ազգերի, ազգությունների, մշակույթների միջև և բոլոր տեղերում արժանապատվորեն ներկայացրեց հայ ժողովրդին, հայ ժողովրդի մշակույթը»,- այսպես ներկայացրեց Արշակ Չոպանյանին Ե. Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանի տնօրեն, բանասիրական գիտությունների թեկնածու Վահագն Սարգսյանը՝ Չոպանյանի ծննդյան 150-ամյա հոբելյանին նվիրված հանրապետական գիտաժողովի բացմանը։
Նրա խոսքով, բավական է հիշել, որ հայ միջնադարյան գրականությունը՝ Գրիգոր Նարեկացի, Ֆրիկ, Քուչակ, Մխիթարյաններ ու բոլոր մյուսները, կարողանում էր ոչ միայն հավաքել, ուսումնասիրել, այլ նաև թարգմանել ու ներկայացնել ֆրանսիացի ընթերցողին, ինչը նշանակում էր՝ համաշխարհային մշակույթի գործիչներին։
«Չոպանյանին խորթ չէր և ոչ մի ժամանակաշրջանի, հայ ժողովրդի տարբեր հատվածների գրականությունն ու մշակույթը։ Լինելով պոլսահայ՝ անդրադարձել է և Պոլսի գրական դպրոցի գործիչներին, և արևելահայ գրողների կյանքին ու գործունեությանը, նաև սփյուռքահայ»,- ասաց Վ.Սարգսյանը՝ ընդգծելով, որ նրա գրականագիտական ծառայություններն անուրանալի են։
«Այս ամենին հավելենք, որ նրա լայնախոհությունը տարածվում և սփռվում էր նաև օտար գրողների, օտար մշակների գործունեության վրա, կարողանում էր ընկալել և մեր գրականությունը կարծես թե եվրոպական գրականության հետ համաքայլ տեսնել»,- նշեց բանասիրական գիտությունների թեկնածուն։
Նրա խոսքով, Չոպանյանը միայն գրականությամբ չէր զբաղվում, նաև մշակութային գործիչներով, նրա ուսումնասիրության առանձնահատուկ թեման և ուղղությունը Կոմիտասն էր, Խրիմյան Հայրիկն էր և նրանք, որոնք կերտում էին հայ ժողովրդի ինքնություն։
Վ.Սարգսյանը մի մեջբերում արեց Չոպանյանից, որը Գրիգոր Ներկայացուն ներկայացնելով, որ նա կարողացել էր վեր կանգնել կյանքից, աշխարհից և աշխարհին նայել վերերկյա հայացքով, տեսողականությամբ, ասել է՝ թե Նարեկացին տեսել էր Աստծուն։
«Ես ուզում եմ վերափոխել այս բառերն ու ասել՝ Արշակ Չոպանյանը տեսել էր հայի ինքնությունը։ Նրա նաև հասարակական գործունեությունն ուղղակի իմ ասածի ապացույցն է։ Նրա բոլոր առնչությունները, ըստ էության, ունեին միակ գաղափարական հենքը՝ մեծագույն արհավիրքներից հետո ներկայացնել աշխարհին հայ ժողովրդին, նրա նկարագիրն ու էությունը»։
ԵՊՀ հայ բանասիրության ֆակուլտետի դոցենտ, բ․ գ․ թ․ Վաչագան Ավագյանն ասաց, որ իր գիտական հետաքրքրությունների շրջանակում Արշակ Չոպանյանը վաղուց է, գրեթե ավելի 30 տարի ու ամեն անգամ նրան դառնալիս՝ զարմացած է մնում այս մարդու անխոնջ աշխատանքի, տանջանքի, անմնացորդ նվիրվածության վրա իր ժողովրդին, հայրենիքին, հետագայում արդեն խորհրդայնացած Հայաստանին։
«60 և ավելի տարի է տևել նրա և ազգային հասարակական, և գիտական գործունեությունը։ Երբ փորձում ես նժարին դնել՝ որին առավել կարևորություն տալ, իսկապես դժվարանում ես»,- նշեց նա։
Վ.Ավագյանը ցավով փաստեց, որ մինչ օրս Հայաստանում չկա որևէ փողոց, դպրոց կամ հաստատություն, որ կրում է Արշակ Չոպանյանի անունը։ Առաջարկեց դիմել Երևանի քաղաքապետարանին, կառավարությանը գոնե 150-ամյակի կապակցությամբ որևէ դպրոց կամ փողոց անվանակոչվի բանաստեղծ, արձակագիր, հրապարակախոս, խմբագիր, բանասեր, մշակութային-հասարակական գործիչ Արշակ Չոպանյանի անունով։
Նշենք, որ Արշակ Չոպանյանի ծննդյան 150-ամյա հոբելյանին նվիրված հանրապետական գիտաժողովին վաղը կշարունակվի Իջևանում:
Ա.Չոպանյանը ծնվել է Կոստանդնուպոլիսում 1872 թվականին: Սովորել է տեղի Մաքրուհյան դպրոցում, ապա՝ Կեդրոնական վարժարանում, աշակերտելով ժամանակի մի շարք ականավոր գրական գործիչների: Ստեղծագործել է վաղ տարիքից: 1895թ. խմբագրել է «Ծաղիկ» երկշաբաթաթերթը: Խուսափելով թուրքական իշխանությունների հետապնդումներից` նույն թվականին տեղափոխվել է Փարիզ, որտեղ 1898-1911թթ և 1929-49թթ հրատարակել է «Անահիտ» գրական-գեղարվեստական հանդեսը:
Նրա բանաստեղծություններն ամփոփված են «Արշալույսի ձայներ» (1891թ.), «Թրթռումներ» (1892թ.), «Քերթվածներ» (1908թ.) գրքերում: Լույս են տեսել նաև «Թուղթի փառք» (1892թ.) հոգեբանական վիպակը, «Տղու հոգիներ» (1923թ.) պատմվածքների և պատկերների ժողովածուն, «Մութ խավեր» (1893թ.), «Հրաշքը» (1923թ.) դրամաները և այլ երկեր։
Հայ գրականության մեջ առանձնակի նշանակություն ունի նրա քննադատական և գիտական-բանասիրական գործունեությունը։ Լինելով մշակութապատմական դպրոցի սկզբունքների հետևորդ՝ նորովի է մեկնաբանել հայ գրականության շատ երևույթներ։ Հրատարակել է միջնադարյան և նոր շրջանի գրական հուշարձաններ՝ Նահապետ Քուչակին վերագրվող քառյակների և ընդհանրապես միջնադարյան հայրենների ժողովածուները («Նահապետ Քուչակի դիվանը», 1902թ., «Հայրեններու բուրաստանը», 1940թ.), «Նաղաշ Հովնաթան աշուղը և Հովնաթան Հովնաթանյան նկարիչը» (1910թ.), «Հայ էջեր» (1912թ.) գրքերը և այլն: Կազմել և լույս է ընծայել Պետրոս Դուրյանի (1894թ.) և Մկրտիչ Պեշիկթաշլյանի (1907թ.) երկերը, որոնց նվիրել է ծավալուն ուսումնասիրություններ: Առաջինն է Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» պոեմը վերլուծել` որպես գեղարվեստական ստեղծագործություն, կրոնամիստիկական շղարշի տակ տեսել արտահայտված կենսական գծերն ու մարդասիրական էությունը, Նարեկացուն դրել համաշխարհային գրականության հսկաների կողքին:
Ունի աշխատություններ նվիրված Խաչատուր Աբովյանին, Ղևոնդ Ալիշանին, Հակոբ Պարոնյանին, Գաբրիել Սունդուկյանին, Րաֆֆուն, Ալեքսանդր Շիրվանզադեին, Համաստեղին, Պերճ Պռոշյանին և ուրիշներին, որոնց զգալի մասն ամփոփված են «Դեմքեր» (2 հատոր, 1924-29թթ) ժողովածուի մեջ:
Արձագանքել է գրական նոր երևույթներին, հաճախ առաջինն է տվել դրանց հեղինակների (Վահան Թեքեյան, Սիամանթո, Դանիել Վարուժան, Մատթեոս Զարիֆյան և ուրիշներ) ստեղծագործական ինքնության բնութագիրը։
Հոդվածներ է գրել նաև եվրոպացի (Վ.Հյուգո, Օ.Բալզակ, Է.Զոլա, Հ.Իբսեն, Է.Վերհառն) և ռուս (Ա.Պուշկին, Ն.Գոգոլ, Լ.Տոլստոյ, Ի.Տուրգենև) գրողների մասին: Մեծ աշխատանք է կատարել հայ գրականությունը Եվրոպայում տարածելու և Հայ դատը պաշտպանելու համար: Անձնական և նամակագրական կապեր է ունեցել ժամանակի եվրոպացի գրողների ու հասարակական գործիչների հետ: Ֆրանսերեն թարգմանել և հրատարակել է հին ու նոր շրջանի հայ բանաստեղծների բազմաթիվ ստեղծագործություններ, որոնք ամփոփել է «Վարդենիք Հայաստանի» (3 հատոր, 1918-29թթ) ժողովածուի մեջ:
Արշակ Չոպանյանը մահացել է Փարիզում 1954 թվականին:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Արդյո՞ք սա սահմանազատում է, թե՞ ճնշման տակ ինչ-որ բան տալ. Սերժ Սարգսյան
