ՄԱԿ-ի Գլխավոր վեհաժողովում հերթական բանաձևն է ընդունվել Ղրիմի խնդրի վերաբերյալ: Ղրիմի ինքնավար մարզում և Սևաստոպոլ քաղաքում մարդու իրավունքների վիճակի մասին բանաձևը դատապարտում է Ղրիմի տարածքում արձանագրված մարդու իրավունքների խախտումները և այդ շրջանում «Ռուսաստանի Դաշնության օրենքների, իրավասության և կառավարման անօրինական հաստատումը»: Հաստատելով Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև զինված հակամարտության փաստը՝ բանաձևը ճանաչում է Ռուսաստանը Ուկրաինայի տարածքի մի մասը «օկուպացրած» պետություն: Բանաձևի ընդունմանը կողմ է քվեարկել 70 երկիր, 76-ը ձեռնպահ են մնացել, իսկ դեմ քվեարկել է 26 երկիր: Դեմ քվեարկող պետությունների թվում է նաև Հայաստանը՝ Ռուսաստանի, Բելառուսի, Ղազախստանի, Չինաստանի, Վենեսուելայի, Հյուսիսային Կորեայի և մի շարք այլ երկրների հետ միասին:
Օբյեկտիվ իրականություն
Իհարկե, սա առաջին դեպքը չէ, որ Հայաստանը նման դիրքորոշում է ցուցաբերում 2014 թ. Ղրիմի թերակղզին Ռուսաստանի Դաշնությանը միացնելուց հետո: Եվ գրեթե յուրաքանչյուր նմանատիպ քվեարկությունից հետո քիչ չեն լինում քննադատությունները պաշտոնական Երևանի հասցեին, թե Հայաստանը Ուկրաինայի հետ կապված հարցերում սպասարկում է Ռուսաստանի շահերը: Եվ, բնականաբար, այս իրադարձություններն ազդում են նաև Հայաստանի և Ուկրաինայի հարաբերությունների վրա: Ուկրաինացի վերլուծաբան Սերգեյ Գերասիմչուկը, օրինակ, նախորդ տարվա նոյեմբերին Ղրիմի հարցով նմանատիպ քվեարկությունից հետո «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում կարծիք հայտնեց, թե Հայաստանի այդ քվեարկությունը «ծանր հետևանքներ է ունենալու»: Վերջին մեկ տարվա ընթացքում հայ-ուկրաինական հարաբերություններում կտրուկ հետընթաց, կարծես թե, չի նկատվել, բայց փաստ է այն, որ Ուկրաինան իջեցրել է Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների մակարդակը և մի քանի տարի է, ինչ Հայաստանում չունի դեսպան: Այդ երկիրը Հայաստանում ներկայացնում է Ուկրաինայի գործերի ժամանակավոր հավատարմատարը: Այլ հարց է, որ նման տեսակետը, թե Հայաստանը դեմ է քվեարկում Ղրիմի «օկուպացման» մասին բանաձևերին՝ ելնելով Ռուսաստանի հանդեպ իր դաշնակցային պարտավորություններից, կարող է ամբողջովին չարտացոլել Հայաստանի այս կեցվածքի իրական պատճառները: Հիշենք, որ Հայաստանն ունի իր կոնֆլիկտը Ադրբեջանի հետ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի շուրջ, և ի տարբերություն Ուկրաինայի՝ սկզբունքորեն տարբեր մոտեցումներ ունի հակամարտության կարգավորման մասին: Իհարկե, Ղրիմի և Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրները շատ տարբեր են թե՛ իրենց պատմությամբ, թե՛ կարգավորման ձևաչափերով և թե՛ մի շարք այլ ձևաչափերով, և դրանք իրար հետ համեմատելը ճիշտ չէ, բայց ամեն դեպքում փաստ է, որ եթե Հայաստանը կոնֆլիկտների կարգավորման հարցում շեշտը դնում է ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի վրա, ապա Ուկրաինան և Ադրբեջանը հայտարարում են, թե կոնֆլիկտները պետք է լուծվեն տարածքային ամբողջականության սկզբունքի շրջանակներում, և սա, բնականաբար, առաջացնում է քաղաքական որոշակի տարաձայնություններ երկու երկրների միջև: Ուկրաինան իր հերթին ոչ միայն տարիներ շարունակ զենք է մատակարարել Ադրբեջանին, այլև ղարաբաղյան հարցում բացահայտորեն պաշտպանում է Բաքվի դիրքորոշումը: Եվ պետք է ենթադրել, որ Ուկրաինայի ղեկավարության նման պահվածքը կարող էր ազդել Ղրիմի հարցում Հայաստանի դիրքորոշման վրա: Եվ շատ փորձագետներ, հաշվի առնելով այս օբյեկտիվ հակադրությունը, խորհուրդ են տալիս անել այնպես, որպեսզի երկու երկրների՝ կոնֆլիկտների հետ կապված սկզբունքային դիրքորոշումները չազդեն երկկողմ հարաբերությունների վրա: Ամիսներ առաջ նման տեսակետ հայտնեց ուկրաինացի վերլուծաբան Վիտալի Պորտնիկովը՝ ասելով, որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում Ուկրաինայի դիրքորոշումը կամ Ղրիմի հարցում Հայաստանի դիրքորոշումը չպետք է ազդեն Ուկրաինայի և Հայաստանի հարաբերությունների վրա:
Հանուն Ռուսաստանի՞, թե՞ Ղարաբաղի
Խոսելով հարցի մասին Մոսկվայի ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի փոխտնօրեն, Կովկասի բաժնի ղեկավար Վլադիմիր Եվսեևն «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում կարծիք հայտնեց, որ դեմ քվեարկելով Ղրիմի հարցի մասին բանաձևին՝ «Հայաստանը կատարել է իր դաշնակցային պարտավորությունները Ռուսաստանի հանդեպ»:
Քաղաքագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Գարիկ Քեռյանը ևս Հայաստանի դիրքորոշումը պայմանավորում է առաջին հերթին Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների հանգամանքով, բայց նաև ավելացնում է, որ ՄԱԿ-ի Գլխավոր վեհաժողովում Հայաստանի քվեարկությունը համընկնում է Հայաստանի մոտեցումներին Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման հարցում:
Ղարաբաղը Ղրիմին նույնացնելը կարող է ծանր հետևանքներ ունենալ
Թեմայի շուրջ «Առաջին լրատվական»-ը զրուցել է նաև ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախկին նախագահ, միջազգային հարաբերությունների փորձագետ Հովհաննես Իգիթյանի հետ:
– Պարոն Իգիթյան, ինչո՞ւ է Հայաստանը դեմ քվեարկում Ղրիմի մասին բանաձևերին: Սա միայն հայ-ռուսական հարաբերություններով է պայմանավորված, թե՞ ավելի սկզբունքային հարցեր կան, մասնավորապես՝ ղարաբաղյան հիմնախնդիրը և կոնֆլիկտների կարգավորման Հայաստանի տեսլականը:
– Նախ, պետք է հասկանանք՝ ինչ հարց է քննարկվում, և այստեղ հարցը Ռուսաստանը չէ: Ես համոզված եմ, որ Հայաստանը քվեարկել է այն իներցիայով, որ պետք է բոլոր հարցերում Ռուսաստանի կողքը կանգնի՝ անկախ այն հանգամանքից, թե հարցն ինչի մասին է և ինչպես դա կազդի Հայաստանի միջազգային համբավի վրա: Հայաստանը մտավախություն ունի, թե Ռուսաստանը կպատժի, բայց մենք տեսնում ենք այլ երկրների: Տեսնում ենք, որ Ադրբեջանը, Թուրքիան երբեք Ռուսաստանի օգտին չի քվեարկում այդ հարցում: Դրանք այն երկրներն են, որոնց հետ Ռուսաստանն ավելի լավ հարաբերություններ ունի: Ինձ թվում է՝ այսպիսի հարցերում Հայաստանը, նախ, պետք է բովանդակության մեջ խորանա՝ հասկանանք, թե ինչ է կատարվում, և կոնկրետ այս հարցում, կարծում եմ, ճիշտ չէր Ռուսաստանի օգտին քվեարկելը՝ զուտ քծնանքի կամ այլ նպատակներից ելնելով:
– Կարծում եք՝ այս քվեարկությունը կարող է բացասական հետևանքնե՞ր ունենալ Հայաստանի միջազգային հեղինակության, նաև Ուկրաինայի հետ հարաբերությունների վրա:
– Նախքան քաղաքական հետևանքներին անցնելը՝ պետք է հասկանանք այն, ինչ կատարվեց: Խախտվեց միջազգային իրավունքը Ռուսաստանի կողմից, և Ռուսաստանը, օգտվելով Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակից, զորք է մտցրել Ղրիմ և անօրինական ձևով Ուկրաինայի տարածքից մի կտոր միացրեց իր տարածքին: Դա շատ նման է վերջերս Իսրայելի պաշտպանության նախարարի կողմից արված հայտարարությանը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցի մասին: Նա մի կողմից ակնարկում է, որ ցեղասպանություն, իհարկե, եղել է, բայց մյուս կողմից ասում է, որ իրենք չեն կարող վտանգի տակ դնել Իսրայելի և Ադրբեջանի հարաբերությունները: Գոնե այս հարցում մարդը ավելի ազնիվ է, քան Հայաստանը՝ ՄԱԿ-ի քվեարկության հարցում: Մենք իրոք կարծում ենք, որ Ռուսաստանն իրավունք ունե՞ր զորք մտցնել և զենքի սպառնալիքի տակ անօրինական հանրաքվե անցկացնել Ղրիմում: Հայաստանում մարդիկ կան, ովքեր կարծում են, թե Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին կարող է օգնել Ղարաբաղի հարցի լուծմանը, բայց դա այդպես չէ: Մենք տեսնում ենք քաղաքակիրթ միջազգային հանրության վերաբերմունքը Ղրիմին, և եթե Հայաստանը փորձի նույնացնել Լեռնային Ղարաբաղի հարցը Ղրիմի հարցին, ապա նույն վերաբերմունքը կունենանք միջազգային հանրության կողմից մեր հանդեպ: Իսկ վերջին 3-4 տարվա փորձը ցույց է տալիս, որ միշտ Ռուսաստանի կողքին կանգնելու և ի վնաս մեզ քվեարկելու քաղաքականությունը ոչ մի օգուտ չի տալիս հայ-ռուսական հարաբերություններին:
– Ամեն դեպքում, եթե օբյեկտիվորեն նայենք հարցին, նման քվեարկությունը որևէ կապ չունի՞ Հայաստանի ազգային շահերի հետ: Որքանո՞վ է արդարացի ուկրաինացիների դժգոհությունը Հայաստանից, այն դեպքում, երբ Ուկրաինան էլ Ղարաբաղի հարցում բացահայտորեն պաշտպանում է Ադրբեջանին:
– Եթե Հայաստանը նույնացնի Ղրիմը Լեռնային Ղարաբաղին, պարզ է, որ Ուկրաինան, Ադրբեջանը և արդեն նաև Վրաստանը կարող են միավորվել և ասել, որ այս բոլոր հիմնախնդիրները նման են, և մի կողմից՝ Ռուսաստանն է «օկուպացրել», բայց մյուսը «օկուպացված է» Հայաստանի կողմից: Հարցն այն է, որ ոչ թե պետք է փնտրես խմբակային մոտեցումներ՝ կապված տարբեր կոնֆլիկտների հետ, այլ փորձես ճիշտ ներկայացնել քո կոնֆլիկտը: Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացն իր մեթոդաբանությամբ որևէ կապ չունի Ղրիմի հետ: Եթե փորձենք նմանատիպ կոնֆլիկտներ գտնել, ապա Ղարաբաղի հարցը մի քիչ նման է Կոսովոյին՝ այն էլ միայն մի տարրով, որ թե՛ Կոսովոյում, թե՛ Լեռնային Ղարաբաղում տեղական բնակչության անվտանգության խնդիր կար և կա, և միջազգային հանրությունը, Կոսովոյի անկախությունը ճանաչելուց բացի, այլ տարբերակ չի գտել Կոսովոյի բնակչության անվտանգության հարցը լուծելու համար: Բայց Հայաստանը երբեք Կոսովոյի հարցում միջազգային հանրության հետ միասին չի քննարկել այդ հարցը:
Ինչ վերաբերում է Հայաստան-Ուկրաինա հարաբերություններին, ապա, իհարկե, հարաբերություններն այդպիսին պետք է լինեն, եթե ամենակարևոր հարցում Հայաստանը միշտ պաշտպանում է Ղրիմի անեքսիան: Եղել են ժամանակներ, երբ Հայաստանը և Ուկրաինան լավ հարաբերություններ են ունեցել: Հայաստանը չեզոք դիրք ուներ շատ հարցերում, և Ուկրաինան ընդհանուր առմամբ պաշտպանում էր Մինսկի խմբի գործընթացը: Հիմա ունենք այն, ինչ ունենք:
– Դուք նշեցիք, որ Վրաստանը ևս տարածքային ամբողջականության խնդիր ունի, և նմանատիպ տարաձայնություններ առաջանում են նաև Վրաստանի հետ, բայց, նախ, Վրաստանն ավելի զուսպ կեցվածք է ցուցաբերում, երկրորդը՝ հայկական և վրացական կողմերը փորձում են ըմբռնումով մոտենալ միմյանց դիրքորոշումներին Աբխազիայի, Հարավային Օսիայի և Լեռնային Ղարաբաղի հարցերում: Ինչպե՞ս կարելի է շրջանցել այս տարաձայնություններից Ուկրաինայի հետ հարաբերություններում:
– Եկեք դիվանագիտությունը և քաղաքականությունը դնենք մի կողմ: Մենք տեսնո՞ւմ ենք օրինականություն Ղրիմը Ռուսաստանին միավորելու հարցում: Նախ այս հարցը պետք է քննարկենք: Հասկանում եմ, որ կան շահեր, մտավախություններ և այլն, բայց հարցը պետք է գոնե արդար լինի: Երբ ամբողջ քաղաքակիրթ աշխարհը Հյուսիսային Կորեային դիկտատուրական երկիր, մենք չենք կարող ասել՝ դա նորմալ երկիր է, ինչպես որ Ռուսաստանն է ասում:
Ես հասկանում եմ՝ ինչու է Հայաստանն այդպես վարվում: Համաձայն չեմ, բայց հասկանում եմ: Սակայն այն նպատակը, որ իրենց առջև դրել են Հայաստանի իշխանությունները՝ անընդհատ պաշտպանել Ռուսաստանին, իր արդյունքը չի տալիս: Եթե այս քաղաքականությունը արդյունք չի բերում, ուրեմն այն պետք է փոխել:
Երբ ասում եմ՝ ամբողջ աշխարհը, նկատի ունեմ քաղաքակիրթ մասը, որը փորձում է հասկանալ՝ այնտեղ ինչ է տեղի ունեցել: Ամբողջ քաղաքակիրթ աշխարհն արդեն 27-29 տարի զբաղվում է Լեռնային Ղարաբաղի հարցով, և եթե այնտեղ «օկուպացման» նշույլ լիներ, ապա Մինսկի խումբ չէր ստեղծվի, նախագահները, այդ թվում՝ Ռուսաստանի, հայտարարություններ չէին անի, որ այդ խնդիրը պետք է լուծվի միջազգային իրավունքի շրջանակներում և այլն: Պարզապես հարցը կդնեին ՄԱԿ-ում, կասեին՝ «օկուպացրել է», «ագրեսոր է», «դուրս եկեք» և այսպես շարունակ: Արցախի Հանրապետության նախագահը իր անձնագրով այցելում է ԱՄՆ, եվրոպական երկրներ, հանդիպում է բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ, Մինսկի խումբն անընդհատ քննարկում է հիմնախնդիրը Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների հետ, և այն մարմինները, որոնք զբաղվում են ղարաբաղյան հարցով, «օկուպացիայի» հարց ընդհանրապես չեն դնում: Հիմա նայեք Ղրիմի հարցին: Ղրիմի պաշտոնյաները ոչ միայն չեն կարող դուրս գալ Ռուսաստանի սահմաններից, այլ նույնիսկ պատժամիջոցներ են սահմանվել ՌԴ այն պաշտոնյաների նկատմամբ, որոնք ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն մասնակից են եղել այդ հարցին: Արգելք է դրվել նրանց վիզաներ տրամադրելու, դրսում բանկային հաշիվներ ունենալու վրա: Հարցերը շատ տարբեր են: Եվ նորից եմ կրկնում՝ եթե Հայաստանը շարունակի անվերապահորեն Ռուսաստանի կողքը կանգնել և մտածել, թե պաշտպանելով Ղրիմը՝ պաշտպանում է Ղարաբաղը, մի օր միջազգային հանրությունը կնույնացնի այդ հարցերը, և Լեռնային Ղարաբաղը, որն այսօր չի համարվում «օկուպացված» Հայաստանի կողմից, մի օր ստորակետով կդրվի Ղրիմի հարցի կողքին:
