Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանում գենդերային առկա կարծրատիպեր

«Նուշիկը պետք է մայրիկի պատրաստած նախաճաշը համտեսի, տուն գալուց հետո մտածի՝ պետք է սենյակս հավաքեմ, փոշին մաքրեմ: Զոդողը, բուսաբանը, ինժիներն ու պատշարը տղամարդու մասնագիտություններ են, իսկ կար ու ձևը կնոջ զբաղմունքն է»: Սրանք դպրոցական դասագրքում հայտնաբերել է  մասնագիտությամբ փիլիսոփա Անժելա Չոբանյանը: Նա չի ցանկանում , որ դստեր պատկերացումները կաղապարված լինեն: Ուզում է, որ դուստրը որոշումներ կայացնելիս համարձակ լինի, ազատ լինի ապագա մասնագիտության ընտրության հարցում:
«Ես կարծում եմ, որ մեր կրթական համակարգը, մեր դասագրքերը պետք է ավելի զգայուն լինեն կարծրատիպերը հաղթահարելու հարցում: Այլապես  մենք փոքր տարիքից ենք սահմանափակում կանանց առաջընթացը»,-նշում է Ա. Չոբանյանը:

Նա «Խթանելով կանանց քաղաքական մասնակցությունը Հայաստանում» ծրագրի շրջանակում պատրաստված ֆիլմի հերոսուհիներից մեկն է: Մյուս հերոսուհիներն էլ սեփական օրինակով ցույց են տալիս, որ  Հայաստանում գենդերային կարծրատիպերը առկա են նաև հեռուստասերիալներում, գովազդում, հասարակությունում, բարձրաձայնում են վերարտադրողական, որակյալ բուժօգնության, սեռով պայմանավորված աբորտների, կնոջ կողմից գլխավորվող ընտանիքների կարիքների չգնահատման ու այլ խնդիրների մասին:




Ծրագիրն ու արդյունքները

Այսօր Երևանում ամփոփեցին տարվա ընթացքում իրականացված  «Խթանելով կանանց քաղաքական մասնակցությունը Հայաստանում» ծրագրի արդյունքները: Ծրագիրն իրականացվել է այս տարվա հունվար-դեկտեմբեր ամիսներին, «ՕքսԵՋեն» Երիտասարդության և կանանց իրավունքների պաշտպանության hիմնադրամի, WomenNet.am  տեղեկատվա-վերլուծական պորտալի և «Ընտանիքի Ակադեմիա» ՀԿ-ի հետ համագործակցությամբ, Շվեդիայի կառավարության ֆինանսական աջակցությամբ:



Այս ծրագրի հիմքում ընկած է ՕքսԵՋեն կազմակերպության կողմից Օքսֆամի աջակցությամբ 2015-2016թթ իրականացրած «Հավասար. տնտեսական հզորացումից դեպի քաղաքական մասնակցություն» ծրագիրը:

«Ծրագրի արդիականությունը Հայաստանի բնակչության ավելի քան կեսը՝ կազմող (52%) կանանց հավասար ներկայության անհրաժեշտությունն է քաղաքական գործընթացներում»,-Panorama.am-ի  հետ զրույցում ասաց ՕքսԵՋեն հիմնադրամի շահերի պաշտպանության ու քաղաքականության պատասխանատու Անուշ Խաչատրյանը:



Ծրագրի հեղինակները նպատակ ունեն խթանել կանանց մասնակցությունը, ստեղծել բարենպաստ պայմաններ կանանց հիմնահարցերը քաղաքական լայն օրակարգում ներառելու համար, ստեղծել գենդերային հավասարության խնդրի շուրջ հանրային դիսկուրս:

Ծրագրի ներկայացուցիչը նշում է, որ կանանց՝ կառավարման մարմիններում ընդգրկվելն ու ներկայացվածությունն ինքնանպատակ չէ, նրանք կարողանում են իրենց ու մյուս կանանց խնդիրները ներկայացնել:  ՕքսԵՋեն հիմնադրամը մշակել  է կանանց օրակարգ, որտեղ ներառված են հավասար վարձավճարի, ընտանիքի ու կարիերայի համատեղման, կին գլխավորով  ընտանիքիների, հաշմանդամություն ունեցող կանանց խնդիրները:

«Անցնող տարվա ընթացքում երեք խոշոր ընտրություններ են եղել՝ ԱԺ ընտրություններ, Երևանի ավագանու ու ՏԻՄ ընտրություններ: Սովորաբար ընտրությունների մասնակից կանայք ավելի քիչ են լուսաբանվում, մենք հարթակ տրամադրեցինք նրանց»,-ասաց Ա. Խաչատրյանը:
WomenNet.am-ի խմբագիր Թամարա Հովնաթանյանի խոսքով, իրենք նախընտրական ու հետընտրական շրջանում մոնիտորինգ էին իրականացրել՝ պարզելու կանանց մասնակցության մակարդակը,  բացի այդ  ծրագրի շրջանակում հետևել և վերլուծել են կին գործիչների հասցեին հնչող քննադատությունը:



«Հայաստանում բավականին տարածված է քննադատության այն ձևը, երբ ընդիմախոսին լռեցնելու նպատակով փորձում են ընդգծել նրա սեռը: Սա շատ ժամանակ հավելյալ դժվարություններ առաջացնում կանանց համար, որոնք առանց այդ էլ աշխատում են խոշորացույցի ներքո»,-ասաց Թ. Հովնաթանյանը:

Նա նշում է, որ Հայաստանում կին քաղաքական գործիչները հաճախ  այլ կերպ էլ են թիրախավորվում, օրինակ,  հարցականի տակ դնելով նրա սեփական արժանիքները և ընդգծելով այն փաստը, որ նա ինչ որ մեկի բարեկման է:

«Այսինքն շատ հաճախ ներկայացվում է, որ տվյալ կին գործիչը կարողացել է առաջ գնալ ոչ սեփական արժանիքների շնորհիվ»,-ասաց Թ. Հոնաթանյանը:

ԱԺ «Ելք» խմբակցության պատգամավոր Լենա Նազարյանին առավել շատ բարկացնում է իրեն հաճախ տրվող հարցը՝ ո՞վ է Ձեզ առաջադրել:



«Իմ գործունեության հիմնական նպատակներից մեկն էլ այդ կարծրատիպերը կոտրելն է: Հայաստանում բնակչության 52 տոկոսը կանայք են, բայց նրանք իրարից այնքան են օտարված, կարծես միայնակ լինեն: Կանայք կանանց սոցիալական հենարանը չեն, կանայք կանանց չեն սատարում ընտրությունների ժամանակ, կանայք չեն քվեարկում գաղափարակից կանանց օգտին, չեն բարձրաձայնում կանանց խնդիրները: Իմ խնդիրն է քաղաքական օրակարգում ընդգրկել կանանց վերաբերող հարցեր՝ ուժեղացնել նրանց տնտեսապես, հնարավորություններ տալ նրան՝ օգտվելու առողջապահական, աշխատանքային իրավունքներից: Սրանք երբեք չեն հայտնվի տղամարդկանց օրակարգում»,-Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց պատգամավորը:



ԱԺ-ում ավելի փորձառու ՀՀԿ-ական Ռուզաննա Մուրադյանն արձանագրում է, որ տարեցտարի Ազգային Ժողովում կանանց մասնակցությունն ավելանում է: Նա հերոսություն է համարում կառավարման ու այլ մարմիններում կանանց կատարած աշխատանքը՝ հաշվի առնելով այն, որ այն ինչ ներվում է տղամարդկանց, չի ներվում կանանց:

«Ես բավարար  մասնակցություն եմ ունեցել կանանց օրակարգը ԱԺ տեղափոխելու, քվոտաների բարձրացման ուղղությամբ, ստորագրահավաք կազմակերպելու, որպեսզի կանանց մասնակցությունը լինի ոչ թե 75% -25%, այլ՝ 70%, 30%»,-ասաց կին պատգամավորը՝ հաշվետվություն ներկայացնելով ծրագրի ամփոփման միջոցառման մասնակիցներին:
Վերջին խորհրդարանական ընտրություններն էլ, նրա խոսքով, ցույց տվեցին, որ հասարակությունում առկա են կարծրատիպեր, կին գործիչներին չեն վստահում:

«Այն տեղերում, որտեղ տարածքային ցուցակներով տղամարդկանց հետ մրցում էին կանայք, վերջինները պարտվեցին»,-ասաց Մուրադյանը: Նա էլ համարում է, որ խնդրին լուծում տալու համար պետք է սկսել դպրոցից, կրթության բովանդակությունից:

Քվոտավորումն արդյունավետ էր

Ներկայում ԱԺ 105 պատգամավորներից 19-ը կամ 18 տոկոսը կանայք են: Կանանցից միայն երկուսն են անցել տարածքային ցուցակով, մյուսները՝ համապետական: Նախորդ գումարման խորհրդարանում կանայք կազմում էին 10 տոկոս: Այս առաջընթացի շնորհիվ միջխորհրդարանական միության  ռեյտինգային ցուցակներում Հայաստանը մի քանի տասնյակ տեղով բարելավեց դիրքերը:

Տարածարջանում ԱԺ-ում կանանց ներկայացվածության ցուցանիշով Հայաստանն առաջատար է, Վրաստանում 16 %, Ադրբեջանում՝ 16.5 %:  Այնուամենայնիվ աշխարհից հետ ենք մնում, քանի որ միջին ցուցանիշը 23.4 % է, ԵԱՀԿ անդամ պետությունների շրջանում՝ 26%:
Ծրագրի հեղինակներն արդյունքները բավարար չեն համարում, բացի այդ, արձանագրում են, որ ՀՀ ընտրական օրենսգրքում  ամրագրված մեկ սեռի առնվազմ 25 տոկոսանոց ներկայացվածությունը ԱԺ անցած քաղաքական ուժերից միայն մեկն է խմբակցության կազմում  ապահովել՝ «Ծառուկյան» դաշինքը:



Նրանք նաև հաշվել են, որ ԱԺ խորհրդի 17 անդամներից միայն երկուսն են կանայք, ԱԺ նախագահի պաշտոնում երբևիցե կին չի առաջադրվել, փոխնախագահներից մեկն է կին, խմբակցությունների թվում կանայք չկան, մշտական հանձնաժողովների ղեկավարներից մեկն է կին:

Ծրագրի շրջանակում նաև վերլուծել են, որ տարածքային ցուցակները զգալիորեն իջեցրեցին քվոտայի արդյունավետությունը խորհրդարանական ընտրություններում:
Երևանի ավագանու ընտրությունների պարագայում քվոտան առավել արդյունավետ է աշխատել, տարածքային ցուցակներ չեն եղել, գործող ավագանու 65 անդամներից 18-ը կամ 28%-ը կանայք են:

Համայնքների խոշորացման գենդերային հետևանքները

Հոկտեմբերի 5-ին կայացած ՏԻՄ ընտրություններից հետո Հայաստանում կա 502 համայնք, որից միայն 7-ն են կանայք ղեկավարում: Դա  կազմում է 1.4 %: 2016-ին Հայաստանի 793 համայնքներից 17-ն էին կանայք ղեկավարում:
«Հետընթացը պայմանավորված է նրանով, որ կանայք դուրս են մղվում խոշորացված համայնքներում ընթացող թեժ ընտրապայքարից, կամ էլ ի սկզբանե, ցածր շանսերը գնահատելով, չեն առաջադրվում»,-կարծիք հայտնեց Անուշ Խաչատրյանը:
Նորընտիր ավագանիների 4.4 տոկոսն են կանայք:
«Սա լուրջ հետընթաց է, եթե հաշվի առնենք, որ 2016-ի դրությամբ ավագանիներում կանանց ներկայացվածությունը 11.8 տոկոս էր»,-նշում են ծրագրի հեղինակները:

Սեքսիզմը ծաղրանկարիչների աչքերով

Հավասար քարոզարշավի շրջանակում էր իրականցվում «Սեքսիզմ. նկատի՛ր, մի՛ լռիր, կանխի՛ր» խորագրով ծաղրանկարների մրցույթը:  «Ընտանիքի ակադեմիա» ՀԿ ծրագրերի պատասխանատու Գոռ Պետրոսյանի խոսքով, այս տարի խնդիրը  փորձել են ներկայացնել ծաղրանկարներում: Դրանց մեծ մասն արվել են ծրագրի հետ Լևոն Առաքելյանի ու Վահան Ներսիյանի հետ համագործակցությամբ:



«Հայտարարվել էր մրցույթ: Ստացել ենք 36 հայտ: Նախատեսվում էր, որ կունենանք մեծ ժյուրի, կունենանք հաղթող եռյակ: Ցավոք, 33 աշխատանքը որևէ կապ չուներ սեքսիզմի հետ»,-ասաց Գ. Պետրոսյանը:

Հաղթող հինգ ծաղրանկարներից երեքի հեղինակը Արսեն Գևորգյանն է՝ Դիզոն, ով մի քանի տասնյակ մրցանակներ է ստացել արտասահմանյան երկրներում անցկացված մրցույթների ժամանակ:

«Ես գենդերային թեմայով առաջին անգամ եմ աշխատանքներ ներկայացնում: Ես ավելի շատ աբստարկտ ոճում ցույց եմ տվել կանանց խնդիրները»,-ասաց նա: