«Մենք ազգովի ապրում ենք այնպիսի դրամա, որի չափը նույնիսկ դեռ չենք գիտակցել». Վահան Արծրունի

Կոմպոզիտոր, երգիչ Վահան Արծրունին կարծում է, որ մեր ամենաուժեղ զենքը մշակույթն է: Որպեսզի այն իրոք զենք դառնա, պետք է բացահայտել, հասանելի դարձնել հայկական մշակույթը մեր ժողովրդի, իսկ հետո նաեւ մնացյալ աշխարհի համար: Պարոն Արծրունին վստահ է՝ աշխարհի մշակութային գունապնակին պակասում է հայ մշակույթի գույնը, որն անշուշտ դեռ պետք է ավելացնենք:

- Ուղղախո՞ս եք: Մի՞շտ եք ասում այն, ինչ մատծում եք:

- Հաճախ պիտի ուժ գործադրեմ, որ մարդու երեսին ուղիղ չասեմ այն, ինչ մտածում եմ իր մասին: Երբեմն ստացվում է դիվանագիտորեն բանաձեւել ասելիքս, բայց պետք է խոստովանեմ, որ հաճախ փչացած հարաբերությունները պայմանավորված են հենց դրանով (ծիծաղում է,-հեղ.):

- Իսկ Ձե՞ր դեպքում: Ճշմարտությո՞ւնն եք նախընտրում լսել:

- Իհարկե, դա ավելի նախընտրելի է: Այստեղ վիրավորվելու խնդիր չկա. դու իրազեկվում ես, թե մարդը քեզ իրականում ինչպես է վերաբերվում: Լավ գիտեք, որ հաճախ մենք` հայերս, քողարկում ենք իրական վերաբերմունքը եւ փորձում ենք այլ կերպ ներկայացնել: Հաճախ ուղիղ չասված խոսքն ասվում է մեջքի հետեւում:

- Իսկ դա ինչի՞ հետ է կապված, գուցե արեւելյան մենթալիտետի՞:

- Այո, հավանաբար, դրա հետ է կապված: Կարծում եմ՝ նաեւ կենցաղային, միջանձնային հարաբերությունների որոշակի ավանդույթներ կան, որոնք ամրացած են մեր ազգի մեջ:

14

Լուսանկարը՝ Գարեգին Աղաբեկյանի | Վահան Արծրունին

- Իսկ Ձեզ դուր է գալիս, որ Հայաստանում որոշ չափով Արեւելք կա:

- Արեւելք ասելով՝ պետք է հասկանանք, որ դա շատ տարողունակ հասկացություն է, որովհետեւ եթե մենք նկատի ունենք արեւելյան փիլիսոփայությունը կամ արեւելյան բարոյաբանությունը, այն ընդհանրապես առկա չի մեր իրականության մեջ: Մենք վերցրել ենք ամենացածրորակը, կենցաղային ամենազզվելի մակարդակը, եւ, ցավոք սրտի, դա նույնիսկ անդրադարձել է երաժշտության վրա: Այսօրվա ռաբիսը եւ փոփ երաժշտությունն ամբողջովին Արեւելքի ազդեցության տակ են ձեւավորվել, եւ այդ ամենը շարունակվում է սերնդեսերունդ փոխանցվել, որովհետեւ կրթական նիշը, որ թույլ կտա ձերբազատվել կենցաղային եւ ցածրորակ արեւելյանից, բացակայում է: Մենք ունենք այն արժեհամակարգերը, որոնք պետք է մերժեին եւ ժխտեին այդ  արեւելականությունը, բայց այդ արժեքները հասանելի չեն հասարակությանը: Սա կրթական խնդիր է, ոչ միայն մշակութային:

- Մեր մշակույթն ավելի շատ արեւելյա՞ն, թե՞ արեւմտյան քաղաքակրթությանն է մոտ:

- Իհարկե, արեւմտյան: Արեւելյան մշակույթի ազդեցության տարրեր ունի, եւ այդ կարեւորագույն խնդրին առաջին լրջագույն անդրադարձը կատարել է Կոմիտասը: Նա հայտնի հոդված ունի, որում ասվում է՝ հայերն ունեն ուրույն երաժշտություն: Նա գիտականորեն բացատրում է, թե որտեղ են հայկական երաժշտության ակունքները եւ ինչ է իրենից ներկայացնում: Այն աղերսներ չունի ո՛չ պարսկական, ո՛չ տաճկական երաժշտության հետ: Իր էությամբ այն ամբողջովին այլ գեղագիտության, երաժշտական այլ ալգորիթմների, լադային համակարգի դաշտում է. այսինքն՝ ավելի մոտ հելլենիստականին, հետեւաբար՝ եվրոպականին: Եվ այդ բնույթը ճիշտ հասկանալու եւ նկարագրելու համար Կոմիտասը վերցրել էր երկու նյութ. գեղջկական եւ հոգեւոր երաժշտությունը: Ուսումնասիրությունների արդյունքում նա մի ունիվերսալ բացահայտում է արել. երաժշտական այն ալգորիթմը, որով նկարագրվում է ֆոլկլորը եւ հոգեւոր երաժշտությունը, հայկական երաժշտության պարագայում նույնն է: Այսինքն՝ այն, ինչ մեզ թվում է արեւելյան, իրապես հայկական չի կարող լինել, որովհետեւ այդ նկարագրված համակարգից դուրս է, նկարագրված օրինաչափություններից դուրս է: Կոմիտասի ամենամեծ վաստակը նրանում է, որ առանձնացրեց, նկարագրեց այն տիրույթը, որը հայկական է ըստ էության:

- Հարցազրույցներից մեկում նշել էիք, որ մեր զենքը պետք է մշակույթը լինի:

- Այո, միակ զենքը, որ ունենք, մշակույթն է, որովհետեւ հայկական մշակույթը միանշանակության տիրույթն է. չկան ենթատեքստեր, չկան շերտեր: Այն է, ինչը մենք ճանաչում ենք՝ որպես հայկական ինքնությունը նկարագրող մշակույթ: Դրանք են ֆոլկլորը, հոգեւոր երաժշտությունը, գրականությունը, ճարտարապետությունը, կերպարվեստը, թատրոնը եւ կինոն: Վերոնշյալ տիրույթը մաքուր պահելու բոլոր բաղադրիչները մենք ունենք, բայց ունենք նաեւ մեկ համընդհանուր խնդիր, որն այդ տիրույթի հետ հաղորդակցվելու խնդիրն է երկրի ներսում, եւ այդ տիրույթն արտաքին աշխարհի համար ներկայացնելու եւ հանրահռչակելու խնդիրն է Հայաստանից դուրս:

- Իսկ ինչո՞ւ ենք մեր մշակույթը հանրահռչակում:

- Նույն հարցը Կոմիտասին էին տալիս.«Ինչո՞ւ ես դա անում, միեւնույն է՝ գյուղացին իր ծառի տակ նստած երգում է, եկեղեցականն էլ իր վանքում է երգում: Ի՞նչ ես անում, ի՞նչ իմաստ ունի այդ միջավայրից հանել այդ երգը, տանել Եվրոպա եւ համերգային դահլիճում ներկայացնել»: Կոմիտասը շատ պարզ բանաձեւեց պատասխանը. բացատրեց, որ եթե ուզում ենք ճանաչելի լինել քաղաքակիրթ աշխարհի համար, պետք է նաեւ ներկայանալի լինենք: Իհարկե, պետք է այնպես ներկայանալ, որ դրսում ավելի ընկալելի լինենք: Կոմիտասի ժամանակաշրջանում առավել առաջադիմական տեխնոլոգիական միջոցները դաշնամուրը եւ երգչախմբային բազմաձայնությունն էին:  21-րդ դարում քաղաքակիրթ աշխարհի հետ հաղորդակցվելու տեխնոլոգիական միջոցներն են համակարգչային ամբողջական տեխնոլոգիաները, սեմպլերային հնարավորությունները եւ այն բոլոր արտհայտաչամիջոցները, որոնք այսօր կան: Այսինքն՝ դու չես կարող ուշադրություն գրավել Մեսրոպ Մաշտոցի վաղ քրիստոնեական շարականների վրա, եթե դրանք կատարվում են միայն ժամերգության ժամանակ եւ միայն Հայ առաքելական եկեղեցում, այն էլ՝ Մեծ պահքի շրջանի ժամերգությունների ընթացքում: Որպեսզի հետաքրքրություն առաջանա, այլազգիներն այդ շրջանում պիտի գան Հայաստան, երեկոյան մտնեն եկեղեցի եւ ունկնդրեն վանականների կատարումը: Այլ վայրում պատկերացնել նման հաղորդակցում հնարավոր չի: Իսկ այսօր մեր գերխնդիրն այդ նյութն ավելացնելն է քաղաքակիրթ աշխարհի ընդհանուր գունապնակի մեջ: Մենք այն անկրկնելի գույնն ենք, որը պակասում է այդ գունապնակում:

- Վստա՞հ եք, որ պակասում է, եւ արդյո՞ք դա դրսում նկատելի է:

- Այո, իհարկե, պակասում է: Դա ստուգված է ոչ միայն Կոմիտասի օրինակով, այլեւ Տերտերյանի, Խաչատրյանի օրինակներով, ստուգված է այն կատարումներով, որոնք դրսում լինում են եւ ցնցում են աշխարհը: Նայեք Տիգրան Համասյանի «Լույս ի լուսո» ծրագիրը, որը շարականների մեկնություն էր հայկական երգչախմբի կատարմամբ: Ես դիտել եմ իրենց առաջին եթերը Կաննից եւ շատ լավ հիշում եմ, թե որքան ցնցված էր դահլիճը: Դահլիճը ցնցված էր, որովհետեւ հպումը նման մշակութային շերտի հետ անհետեւանք չի անցնում՝ համենայնդեպս, քաղաքակիրթ աշխարհի համար: Ուրիշ բան, որ ոչ այնքան զարգացած ազգերն անհաղորդ են մնում, ինչպես նաեւ անհաղորդ է մնում մեր ազգի անգիտակից հատվածը:  

14

Վահան Արծրունին

- Կարծում եք՝ մեր ժողովուրդը լա՞վ գիտի իր մշակույթը:

- Իհարկե, ոչ, եւ պետք է ամեն ինչ դրանից սկսվի... Այդ խնդիրը միայն անհատի խնդիր չէ, պետական խնդիր է, բայց վերջին 30 տարիների ընթացքում նման խնդիր պետությունն իր առջեւ չի դրել: Մենք մեր մշակույթը դեռ լավ չենք էլ ուսումնասիրել: Որպես այդպիսին՝ հայագիտությունը մեզ մոտ շատ տկար է: Կա նյութ, բայց այն հետազոտված չի, հետեւաբար, հասանելի չի լայն հասարակությանը: Եթե հասանելի չի, ուրեմն չի կրթում: Երաժշտության մեջ էլ մենք բաց տեղ ունենք, միջնադարյան շերտը` հատկապես պալատական երաժշտությունը, բարձրաշխարհիկ երաժշտությունը գրեթե կորսված է: Հաշված նմուշներ ունենք, որովհետեւ պետականությունը կորցնելիս, մենք նաեւ կորցրինք մեր արիստոկրատիան եւ արիստոկրատիայի պատվիրված մշակութային բանաձեւումները: Հիմնականում մեզ են հասել գեղջկական կամ քաղաքային տարբերակները, բայց ոչ՝ բարձրաշխարհիկ: Իսկ նոտագրվել է միայն եկեղեցական երաժշտությունը: Այսինքն՝ խնդիր չի դրվել հետազոտել եւ ազգի, հանրության կամ ժողովրդի սեփականությունը դարձնել այդ արժեհամակարգը: Հակառակը, ես նույնիսկ կասեի, որ այս վերջին տարիների ընթացքում, դրան հակադիր ուղենիշ է զարգացել:

- Ո՞րն է դրա պատճառը:

- Պատճառն անգիտությունն է: Տգետ մարդն իրեն ամենագետ է համարում: Իսկ ամենագետը երբեք թույլ չի տա իրեն ասել, որ ինքն ամեն ինչ գիտի: Մենք հիմա տեսնում ենք, որ ծրագրային մոտեցում ցույց տալու անունակության հիմքում տարրական տգիտությունն է եւ չիմացությունը: Բազմաթիվ օրինակներ կան այսօր պետական ատյաններում` հատկապես մշակույթի ոլորտում աշխատող անձանց, որոնց հատուկ է չիմացությունը: Վերջին 30 տարում դա տեղի չունեցավ, որովհետեւ այս 4 կառավարությունների գերխնդիրը լրիվ այլ բանում էր: Նրանց նպատակն ընդամենը հարստանալն էր: Հիմա էլ գործ ունենք այնպիսի իշխանության հետ, որի խոսքն ու գործը կապ չունեն իրար հետ: Այս իշխանությունը խոստանում է մի բան եւ իրականացնում` մեկ այլ բան: Արդյունքում ունենում ենք այս խայտառակ իրավիճակը՝ կորսված հողեր, միջազգային մակարդակով կորսված ռենոմե (հեղինակություն) եւ քաոս երկրի ներսում:

- Վերջերս երեք համերգ ունեցաք: Քովիդից, պատերազմից հետո հանդիսատեսը փոխվե՞լ է:

- Իմ երջանկությունը նրանում է, որ իմ հանդիսատեսը չափազանց կայուն է: Նա հղկվել է 35 տարիների ընթացքում: Իմ համերգներին հանդիսատեսը գալիս է շատ լավ գիտակցելով՝ ուր է գալիս եւ ինչ պետք է ստանա: Դրա ամենցայտուն օրինակն ապրիլի 28-ի համերգն էր՝ «Լույս հավիտենական» խորագրով, որի ծրագիրը կազմված էր երկու մասից. Մաշտոցի շարականների իմ մեկնությունն էր առաջին մասում («Մաշտոց. սրբազան մարգարիտներ»), երկրորդ մասում՝ Կոմիտասի բանաստեղծությունների վրա գրված շարքը («Կոմիտաս. տասը հայտնություն»): Մենք հատուկ չէինք հայտարարել, որ Մաշտոցի շարականների կատարման ընթացքում ցանկալի չէ, որ ծափահարություններ լինեն: Առանց զգուշացնելու եւ հատուկ ուշադրությունը սեւեռելու խնդրի վրա, 11 շարականների կատարման ընթացքում քար լռություն էր դահլիճում: Մարդիկ ինքնաբերաբար հասկացան, որ հաղորդակցվում են այնպիսի նյութի հետ, որը չի ենթադրում հանդիսատեսի միջամտություն: Կատարող-հանդիսատես տանդեմը երանելի բան է, իհարկե, հաճելի է նաեւ, երբ քեզ նոր են սկսում ճանաչել եւ բացահայտել, բայց երբ կա հանդիսատես, որ քեզ ծանոթ է, ծանոթ է քո ստեղծագործությանը, կարդում է քեզ, հրաշալի է:

14

Լուսանկարը՝ Գարեգին Աղաբեկյանի

- Ճակատագրական ի՞նչ հանդիպումներ են եղել Ձեր կյանքում:

- Այդպիսի մի քանի հանդիպում է եղել: Տասներորդ դասարանում ծանոթացա Արթուր Մեսչյանի հետ: Այդ հանդիպումը հետո վերաճեց երկար տարիների ստեղծագործական ընկերության: Այդ երկար տարիների ընթացքում, ընդհուպ մինչեւ 2009 թիվը, (հանդիպումը 1983 թ.-ին էր) մասնակցել եմ Արթուր Մեսչյանի բոլոր համերգներին: Մասնակցել եմ ոչ միայն ես, այլ նաեւ իմ ռոք խմբի անդամները: Ոչ միայն հայաստանյան համերգներին եմ մասնակցել, այլ նաեւ շրջագայություններին: Երկրորդ՝ բեկումնային հանդիպումը Գոհար Գասպարյանի հետ էր: Ընդունելության քննությունից հետո նա ինձ պարզապես կանչեց եւ ասաց. «Կգրես իմ անունը»: Դա նշանակում էր, որ ես պետք է Գոհար Գասպարյանի կուրսում սովորեի: Ուսման այդ տարիների ընթացքում հղկվում էի ոչ միայն տեխնիկապես: Շփումն իրապես միջազգային մակարդակի արտիստի հետ ինքնաբերաբար հղկում է այնպիսի նուրբ բաներ, որոնք երբեք չեն հղկվի, եթե դու այդ մասշտաբի մեծության հետ շփվելու երջանկությունը չունենաս: Այդ երանությունը ես կիսել եմ իմ բոլոր համակուրսեցիների հետ: Նրանք էլ են ունեցել այդ երջանկությունը. ավարտել են Գոհար Գասպարյանի դասարանը: Նրանցից շատերը մեծ բարձունքների են հասել Հայաստանում եւ արտերկրում:

- Դուք հաճախ խոսում եք անճաշակության, տգիտության եւ խավարի մասին: Այդ երեւույթների օտարման ուղիներ տեսնո՞ւմ եք:

- Այդ ամենի հաղթահարման միակ միջոցը կրթությունն է: Մշակույթի զարգացումը պայմանավորված է կրթությամբ, իսկ կրթությունը պայմանավորված է մշակույթի զարգացմամբ, այսինքն՝ տարանջատել միմյանցից հնարավոր չէ:  

14

Վահան Արծրունին

- Մենք ճակատամա՞րտն ենք պարտվել, թե՞ պատերազմը:

- Պարտվել է այս իշխանությունը: Պետք է քաջ գիտակցել. ո՛չ երկիրն է պարտվել, ո՛չ էլ մեր ազգը, որովհետեւ ազգային դրսեւորումը մենք տեսանք պատերազմի առաջին օրերից սկսած: Հազարավոր հայորդիներ հավաքագրվեցին՝ որպես կամավոր: Կորիզն ազգի այնքան առողջ է: Այդ կորիզը միանշանակ է վերաբերվում բարձրագույն արժեքին` պետականությանը: Այն ինքնադրսեւորումը, որ մենք տեսանք պատերազմի օրերին, հաշված ազգերի մեջ կտեսնեք. կամավորականները գնում էին, որպեսզի մեկնեն մարտի դաշտ: Նրանց չէին հասցնում ցուցակագրել, բայց նրանք օրերով կանգնում, սպասում էին, որ ցուցակագրվեն: Քաղաքացիական ավելի բարձր գիտակցություն դժվար է պատկերացնել: Դրան հակադրվում է այս իշխանության ամեն ինչը: Այսինքն՝ այդ համընդհանուր կազմալուծման, քանդման ալգորիթմը դուք կտեսնեք ե՛ւ կրթության համակարգում, ե՛ւ մշակույթի, ե՛ւ տնտեսության, ե՛ւ միջազգային հարաբերությունների, ե՛ւ որ ամենակարեւորն է՝ երկրի պաշտպանության ոլորտում: Քանդվում են այն ինստիտուցիոնալ հիմքերը, որոնց վրա կառուցվել է պետականությունը՝ լեզու, հավատք, կրթություն, մշակույթ, տնտեսություն: Չկա ոլորտ, որտեղ այդ դեստրուկտիվ ազդեցությունն այս երեք տարիների ընթացքում չհասնի իր գագաթնակետին: Դա աններելի է եւ չի ներվի: Իհարկե, կփոխվի իրավիճակը՝ պատմականորեն կփոխվի, որովհետեւ, երբ դու մոտենում ես սեփական պետությանը դեստրուկտիվ ալգորիթմով, նշանակում է՝ սպառում ես քո ներքին բովանդակությունը: Զրոյական են այսօրվա կառավարության, ազգային ժողովի ու ընդհանրապես այդ թիմի ե՛ւ բարոյական, ե՛ւ բովանդակային, ե՛ւ վարչական, ե՛ւ իմացաբանական ռեսուրսները. նրանք բոլորն այս առումով արդեն սպառված են: Սպառված է նաեւ պարզ, մարդկային հատկանիշների ռեսուրսը, այսինքն՝ այդտեղ էլ բան չի մնացել: Այն, ինչ կատարվեց վերջին երեք տարիների ընթացքում, չի ենթադրում զարգացում որեւէ վեկտորով: Մենք քաջ պետք է գիտակցենք, թե ինչ ճանապարհ ունենք անցնելու, եւ ինչերի միջով պիտի անցնենք, որ վերադարձնենք ե՛ւ մեր արժեքները, ե՛ւ մեր հողերը, ե՛ւ ամենակարեւորը` մեր հեղինակությունը՝ համաշխարհային հեղինակությունը: Այսօր մեզ ծաղրում են. այսօրվա կառավարությունը ծաղրի առարկա դարձրեց մեր երկիրը:

- Հայաստանի համար այս ժամանակաշրջանը ինչպե՞ս կբնութագրեիք. անցումայի՞ն:

- Սա անկում է: Սա մաքուր նիցշեական դեկադանս է. այսինքն՝ բոլոր արժեքների զրոյացում, արժեզրկում: Մենք հատակին ենք, հատակը շոշափելի է: Այս պատմական շրջանում մենք պետք է ձեւավորենք այն գիտակցությունը, որ երբեք չի եղել 30 տարվա ընթացքում՝ մենք պետք է ձեւավորենք պետական գիտակցություն: Ես նշեցի, որ կորիզը կա, այդ կրիչներն էլ կան: Այդ գիտակցությունը պետք է դառնա պետական ալգորիթմ:

- Իսկ ի՞նչ մոդելով պետք է վերակառուցենք մեր երկիրը:

- Ցանկացած մոդել կիրառելի է, եթե կա ծրագիր. սկսած սահմանադրական միապետությունից մինչեւ ինչ ասես: Ներքին անհրաժեշտություն է սա, որը մենք պետք է լուծենք ցանկացած ճանապարհով. հեղափոխության ճանապարհով, իշխանափոխության ճանապարհով, ազնիվ եւ արդար ընտրությունների ճանապարհով:

- Այսօր հասարակությունը կարծես պատրաստ չի որեւէ տեսակի պայքարի:

- Հիմա պետք է խոսեմ նաեւ՝ որպես բժիշկ: Գոյություն ունի հետսթրեսային վիճակ, որը չի ենթադրում ռացիոնալ լուծում: Եթե դուք գտնվում եք հետսթրեսային շրջանում, ցանկացած ձեր որոշում իռացիոնալ է: Հնարավոր չէ կայացնել ռացիոնալ որոշում, երբ դուք իռացիոնալ հոգեվիճակի մեջ եք: Մենք սգից դուրս չենք եկել: Գոյություն ունի հասարակական համընդհանուր գիտակցություն, որն իր օրինաչափություններն ունի: Մենք ազգովի ապրում ենք այնպիսի դրամա, որի չափը նույնիսկ դեռ չենք գիտակցել: Այս իրավիճակում ենթադրել, որ սթափ որոշում պիտի կայացնենք, պիտի հասկանաք՝ ինչ պետք է անենք, անլուրջ է: Պետք է ժամանակ անցնի, պետք է խմորվեն որոշակի պրոցեսներ: Մենք պետք է վերջիվերջո գիտակցենք, որ սեփական պատմությունը պետք է վերլուծենք եւ քննադատենք: Դա տեղի չունեցավ վերջին հեղափոխության ժամանակ, չնայած՝ խոստացվել էր:

- Իսկ 44-օրյա պատերազմի իրողությունները մենք մեզ համար պարզե՞լ ենք:

- Հնարավոր է՝ շատ ցավոտ բան ասեմ, բայց այս պատերազմի ընթացքում միակ ճշմարտություն ասողը եղել է Ալիեւը. պատերազմի մասին եւ մեր կորուստների մասին: Չի խաբել իր ելույթների ժամանակ, խաբել են մեզ: Հիշենք, թե ինչերի միջով ենք անցել՝ զգետնումներ եւ այլն: Այս կառավարությունը փոքրոգի է, ստախոս եւ ուզում է, որ ազգն իրեն նմանվի:

14

- Հայաստանի ապագայի մասին կանխատեսումներ անո՞ւմ եք:

- Ես տեսնում եմ նպատակ: Նպատակների հասնելու ճանապարհը հիմա շատ ավելի երկար է, քան առաջ: Մենք հիմա հսկայական քանակի բաներ պիտի հաղթահարենք: Պետք է աղյուսն աղյուսի վրա շարելով՝ վերականգնենք մեր կրթությունը, մեր սահմանները: Պետք է վերադարձնենք Արցախը: Դա ազգային նպատակ է:  Ամենակարեւորը՝ մենք վերջապես այս երկիրը պետք է դարձնենք համայն հայության հայրենիք: Այդ արհեստածին տարանջատումը, տարօրինակ տարանջատումը հայաստանցի եւ սփյուռք, չպետք է լինի: Մշակույթը համախմբելու հսկայական ներուժ ունի: Դուք կարող եք գաղափարները չընդունել, բայց մշակույթը ներազդում է մարդու արքետիպային շերտերի վրա: Դուք չեք էլ գիտակցում՝ ինչի վրա է ազդում. այն իր շուրջը միաբանություն է ստեղծում: Մենք կարող ենք չկիսել միմյանց գաղափարները, բայց մեր էսթետիկական պահանջները նույնը լինեն: Կա մի հետաքրքիր արտահայտություն. «Քաղաքականության բացակայությունը նույնպես քաղաքականություն է»: Սա այն թիմն է, որը երբեք նման խնդիրներով չի տարվել:

- Սիրուց բացի, ի՞նչ պետք տան միմյանց սիրող զույգերը:

- Ընտանիքում, եթե սերը չի վերաճում հարազատության զգացողության, այդ ընտանիքը չի կայանում: Միջմարդկային հարաբերությունների ավելի բարձր աստիճան է: Իհարկե, սիրո էտապը ֆանտաստիկ էտապ է, բայց պետք է վերափոխվի հարազատության զգացողության: Տարբեր մարդիկ, նույնիսկ տարբեր դավանանք ունեցողները կարող են իրար սիրել, բայց ընտանիք կազմելու համար, եթե այդ հարազատությունը չկայացավ, աշխարհայացքներն ինչ-որ մի կետում անպայման կբախվեն եւ ինչ-որ բան կքանդվի:




- Բայց այդ հարազատության մեջ սեր կա՞:

- Սերը պիտի հիմքում լինի. մեկը մյուսով է պայմանավորված: Իրենք իրարով են պայմանավորված, բայց հիմքում սերն է: Եվ այն ընտանիքները, որոնք հասունացնում են այդ հարազատությունը, անսասան են, չեն քանդվում եւ իրենք ստեղծում են այն հիմքը, որն ազգին տալիս է առողջ սերունդ: Ամբողջ արեւմտաեվրոպական քաղաքակրթությունը շարժվում է այդ ուղղությամբ: Իրենց երջանիկ հասարակության թեզի հիմքում ոչ միայն անձի ազատությունն է, նրա ունակությունների կիրառման եւ զարգացման հնարավորությունը, այլ նաեւ ընտանիքում երջանիկ զգալու հանգամանքն է, որին ենթարկեցված է նույնիսկ սեռական բաղադրիչը: Այդ բաղադրիչն էլ է դառնում երկրորդական, երրորդական պայմանականություն: Արեւելյան այն կարծրատիպերը, որոնք արմատացած են մեր գիտակցության մեջ, խանգարում են ե՛ւ լայնախոհությանը, ե՛ւ աշխարհի հետ հարաբերվելուն ու հաղորդակցվելուն: Այն հայերը, որոնք հայտնվում են դրսում եւ գտնում են իրենց տեղը՝ որպես պահանջված մասնագետ, ու զբաղվում են սիրած գործով, հիմնականում երջանիկ ընտանիքներից են: Այդ հասարակությունների մեջ զարգացման գաղափարի հիմքում մարդկային պարզ, տարրական երջանկությունն է: Երկրներ կան, որտեղ նույնիսկ սահմանադրությամբ է նկարագրված, թե ինչ է երջանկությունը, ինչ չափորոշիչներ ունի:

14

Վահան Արծրունին

- Ձեզ հետ շփվելիս տպավորություն է ստեղծվում, որ Դուք հաշտ եք ինքներդ Ձեզ հետ, ներդաշնակ եք: Դուք Ձեզ համար գտել եք մի բան, որ ուրիշները դեռ փնտրում են: Դա իրո՞ք այդպես է:

- Դա էլի դաստիարակության եւ կրթության խնդիր է: Երբ ձեզ դաստիարակում են այն թեզի ներքո, որ քո ողջ կյանքի իմաստը քո աստղը տեսնելու եւ այդ աստղին հետեւելու համար ուժեր գտնելու մեջ է, դու այլ տարբերակ չունես, քան գտնել այդ աստղը: Երբ այդ նշանաբանով ես դաստիարակվում, շանս ունես հասնելու այն ներքին ներդաշնակությանը, որի մասին խոսում էիք: Ես այդ երջանկությունն ունեցել եմ. ինչ ասես արել եմ կյանքում. իմ հետաքրքրությունները եւ զբաղմունքները՝ սպորտի ոլորտից սկսած, մինչեւ կրթություն, արվեստ: Երկու համալսարան եմ ավարտել: Ես ինքնս անում եմ իմ ձայնասկավառակների եւ աֆիշների դիզայնը, իմ ձայնագրությունների միքսն եմ անում: Դա միջոց է այդ աստղին հետեւելու: Ես հիմա հասել եմ այն հանգրվանին, երբ վերջապես լսեցի իմ «Մաշտոցները», «Կոմիտաս. տասը հայտնությունը» մեծ կազմով, եւ հիմա նոր գերխնդիր եմ իմ առաջ դնում: Մտքումս մեծ մասշտաբի սինֆոռոքային ծրագիր է: Իսկզբանե գաղափարն է, որը հետո սկսում ես կյանքի կոչել: Փառք Աստծո, այդ երջանկությունը եւ վայելքն ունեմ հարաբերվելու, հատկապես ստեղծագործական ոլորտում, իրապես փայլուն երաժիշտների հետ, իսկական համախոհների հետ: Իմ լավատեսությունը հիմնված է վայելքի հանգամանքով: Աստված այդ վայելքը պարգեւել է ինձ՝ շրջապատված լինել նախ մարդկային բարձր արժանիքներ ունեցող անհատներով եւ փայլուն երաժիշտներով: Անկեղծ պետք է աեմ, որ արդեն 35 տարի է՝ զբաղվում եմ բեմական գործունեությամբ, եւ փառք Տիրոջը, չկան այնպիսի նախագծեր, որ մտահղանայի, եւ նրանք կյանքի չկոչվեին: Սա իմ երջանկությունն է:

Զրուցեց Լենա Գեւորգյանը/Bravo.am/
Լուսանկարները՝ Էմին Արիստակեսյանի/Bravo.am/ եւ Գարեգին Աղաբեկյանի