«Հայաստանը, որպես պատերազմական վիճակում գտնվող երկիր, որի միակ դաշնակիցն, ըստ երևույթին, իր բանակն է, միշտ էլ պետք է պատրաստ լինի տարբեր հարվածների, այդ թվում՝ նաև «դաշնակիցների» կողմից, միշտ էլ պետք է պատրաստ լինի նրան, որ աշխարհաքաղաքական տարբեր գործընթացների արդյունքում իր շահերը կարող են լիովին անտեսվել և նույնիսկ զոհաբերվել: Եվ այս առումով, ինչպես ցույց տվեց Ապրիլյան պատերազմը, որը չէր կարող լինել առանց Ռուսաստանի համաձայնության, հնարավոր է, որ չկարողանալով դիվանագիտական ճանապարհով հասնել բեկման՝ փորձեն խախտել «դիվանագիտական խաղի կանոնները» և բեկման այլ ծրագրերով առաջ շարժվել»:
«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է քաղաքական գիտությունների թեկնածու Արամ Թերզյանը (ԱՄՆ):
(Հարցազրույցի սկիզբը՝ այս հղումով)
– Պարոն Թերզյան, ճի՞շտ հասկացա, որ ակնարկում եք խորհրդային կայսրության վերածնման ռուսական այն ծրագրերը, երազանքները, որոնց մասին վերջերս խոսել է Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինը՝ ասելով, թե նախկին խորհրդային երկրները աստիճանաբար հաղթահարում են Խորհրդային Միության վերածնման վախերը:
– Սա, իհարկե, լայնորեն քննարկված թեմա է, և օրիգինալ չեմ լինի, եթե ասեմ, որ Ռուսաստանը միշտ էլ ունեցել է որոշակի նկրտումներ հետխորհրդային տարածքի նկատմամբ: Պուտինը մեկ անգամ չէ, որ ասել է, թե Խորհրդային Միությունը, ըստ էության, նույն Ռուսաստանն էր, բայց այլ ձևակերպմամբ: Այսինքն՝ ամեն դեպքում նախկին ԽՍՀՄ-ի տարածքի նկատմամբ ամբիցիաները միշտ եղել են, նաև եղել է Պուտինի այն որակումը, որ Խորհրդային Միության փլուզումը մեծագույն աղետ էր, ինչպես ինքն էր նշում՝ 20-րդ դարի մեծագույն աղետը, և միշտ էլ, բնականաբար, գործադրվել են որոշակի ջանքեր ոչ, իհարկե, նախկին տեսքով, բայց արդի պայմաններին, քաղաքական իրողություններին համապատասխան՝ հետխորհրդային երկրների ռուսաստանակենտրոն համախմբում իրականացնելու նպատակով: Դա կարող է չկոչվել Խորհրդային Միություն, կարող է կոչվել Եվրասիական միություն, կարող է չունենալ կոմունիստական կուսակցություն, այլ ունենալ մի քանի կուսակցություններ, բայց այստեղ կան մի քանի ակնհայտ հիմնահատկանիշներ, որոնք կբնորոշեն այդ միությանը. դա ռուսական քաղաքական, տնտեսական, մշակութային ազդեցությունն է միության մեջ մտնող մյուս երկրների նկատմամբ, ինչպես նաև Արևմուտքի ու մասնավորապես՝ Եվրոպայի հետ ավելի սահմանափակ կապը: Մի խոսքով՝ նմանատիպ միությունը այդ երկրների՝ Ռուսաստանից ունեցած մեծ կախվածության հայելային արտացոլանքը կլինի՝ դրանից բխող բոլոր ինքնիշխանության սահմանափակումներով։
Ըստ երևույթին, այս գաղափարը միշտ եղել է, և ներկայումս էլ ակտիվ ջանքեր են գործադրվում Եվրասիական միությունը ավելի մեծ և ազդեցիկ կառույցի վերածելու ուղղությամբ՝ մի կողմից ինտեգրման քաղաքական բաղադրիչը ուժեղացնելու, մյուս կողմից՝ նաև նոր անդամներ հավաքագրելու համար: Ի սկզբանե շատերն այս գործընթացը հենց այդպես էին որակում՝ որպես Խորհրդային Միության վերստեղծման փորձ: Ոմանք էլ, հակառակը, պնդում էին, որ անհանգստանալու առանձնակի պատճառ չկա, քանի որ ԵԱՏՄ երկրների գործակցությունը միայն տնտեսական շրջանակով է սահմանափակված, մինչդեռ ինտեգրումը ինտենսիվ չի ընթանում: Բայց, այնուամենայնիվ, կարծում եմ, որ ռուսական քաղաքականությունը միշտ էլ հետապնդելու է ինտեգրման խորացման և ընդլայնման, այն որակապես և քանակապես ավելի բարձր հարթություն տեղափոխելու նպատակը։
– Դուք հիշեցրիք այն մասին, թե բոլշևիկյան Ռուսաստանի ղեկավարության՝ սոցիալիստական հեղափոխությունը դեպի Արևելք տարածելու ծրագրերն ինչ աղետալի հետևանքներ ունեցան Հայաստանի համար 1920-ական թթ. սկզբին: Իսկ այսօր ո՞րն է այդ «մեծ, համաշխարհային հեղափոխությունը» կամ դրան փոխարինող գաղափարը, որի վրա ռուսական կայսերապաշտությունը պիտի փորձի հիմնվել:
– Դա Ռուսական կայսրության հզորության վերականգման, Ռուսաստանի հզորության և իր համաշխարհային դիրքը վերականգնելու գաղափարն է: Այլ խոսքերով՝ մեծ տերության, գերտերության («великая держава») կարգավիճակի վերականգման գաղափարն ու ձգտումն է, որովհետև այդ կայսերապաշտական հակումներն ու այդ աշխարհայացքը և՛ ռուսաստանյան հասարակության, և՛ քաղաքական էլիտայի մեջ խիստ արմատացած են: Եվ ինչպես հանրային կարծիքի ուսումնասիրության «Լեվադա» կենտրոնի հարցումներն են ցույց տալիս՝ մարդիկ Ռուսաստանում ոչ այդքան կարևորում են դեմոկրատական արժեքների ներթափանցումը, խորացումը, արմատավորումը, այլ Ռուսաստանի՝ գերտերության կերպափոխման գործընթացը և այդ առումով, իհարկե, նաև դրական են գնահատում Պուտինի քայլերը, Պուտինի արտաքին քաղաքականությունը: Մի խոսքով՝ դա ռուսական «կայսերական գերտերության» կարգավիճակի վերականգնումն է՝ նոր ժամանակներին, արդի պահանջներին համապատասխան, որը, բնականաբար, իր հերթին ենթադրում է տարբեր երկրների «կուլ տալը», ազդեցության գոտի ներառելը՝ ինչպես եղավ հայտնի հեղափոխության ժամանակ: Եվ դա շարունակական քաղաքականություն է, որը միշտ ընթանալու է: Իսկ ինչքանո՞վ դա կստացվի՝ դա արդեն այլ գործոններից է կախված:
– Պարոն Թերզյան, «Լավրովի պլանի» առնչությամբ նաև այլ հարցեր կան, որոնք պիտի օգնեն մեզ հասկանալ, թե ի՞նչ է կատարվում ղարաբաղյան գործընթացում: Առաջին հերթին այն հարցն է, որ ըստ Լավրովի՝ նախորդ տարվա ապրիլին Մոսկվայում ներկայացված և փուլային լուծում ենթադրող փաստաթուղթը «այժմ ակտիվորեն քննարկվում է», իսկ Հայաստանի արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանն ասում է, որ 2014 և 2016 թթ.-ին նման մոտեցումներ ի հայտ են եկել, բայց ընդունելի չեն եղել հայկական կողմերի համար, և 2014 թվականին քննարկված տարբերակն այսօր բանակցային սեղանի փաստաթուղթ չէ: Ադրբեջանի արտգործնախարար Մամեդյարովն էլ իր հերթին պնդում է, թե հիմնախնդրի կարգավորման բովանդակային հարցերը այսօր էլ շարունակում են քննարկվել: Ի վերջո, ո՞ւմ պիտի հավատանք, ո՞վ է ճիշտ ներկայացնում բանակցային պրոցեսի ընթացքը: Լավրովի նշած փուլային տարբերակը, Ձեր տպավորությամբ, քննարկվո՞ւմ է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո կամ ռուսական կողմի նախաձեռնությամբ կազմակերպվող քննարկումների ժամանակ: Եվ մյուս հարցը՝ արդյո՞ք նորմալ է այն, որ մենք չգիտենք նույնիսկ, թե ի՞նչ ծրագիր է առաջարկվում ղարաբաղյան հիմնահարցի լուծման վերաբերյալ: Ի՞նչ կասեք այս հարցի մասին, եթե փորձենք համեմատել այլ կոնֆլիկտների հետ:
– Բնականաբար, ղարաբաղյան կոնֆլիկտը շատ առումներով է տարբերվում մյուս կոնֆլիկտներից և այդ տարբերակիչ գծերից մեկը, երևի թե, թափանցիկության բացակայությունն է, որն, իհարկե, նման մասշտաբի կոնֆլիկտներում որոշ իմաստով հասկանալի է: Իսկ Մամեդյարովի հայտարարություններից շատերը ներքին սպառման համար են արվում ադրբեջանական հասարակության շրջանում: Բայց ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե արդյո՞ք այժմ քննարկվում է փուլային տարբերակը, թե՞ ոչ, ապա կարող եմ ասել, որ դիտելով Նիկոլ Փաշինյանի արձագանքը՝ ինձ մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ, կարծեք, նա ո՛չ դա ժխտում է, ո՛չ հաստատում է, այլ ավելի շատ փորձում է սլաքը ուղղել Լեռնային Ղարաբաղի վրա՝ որ, ի վերջո, մենք չէ, որ պիտի որոշենք, թե ինչպե՞ս պետք է այս խնդիրը լուծվի, և Արցախի ժողովուրդն ու արցախյան պետությունը պիտի որոշեն իրենց հետագա կարգավիճակն ու հիմնախնդրի լուծման ընդունելի տարբերակը:
Այդուհանդերձ, կարծում եմ, որ այդ փուլային տարբերակը, գուցե որոշակի մոդիֆիկացիաներով, բայց ամեն դեպքում քննարկվում է բանակցություններում, որովհետև այն ադրբեջանական կողմի, ինչպես նաև ռուսական կողմի համար եղել է ամենապոպուլյար տարբերակներից մեկը:
– Վերջին շաբաթներին Լավրովը հեռախոսային ակտիվ քննարկումներ է անցկացնում Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների հետ, և բոլոր այս հեռախոսազրույցների ընթացքում, բնականաբար, անդրադարձ է եղել նաև Լեռնային Ղարաբաղի հարցին: Այսինքն՝ նա իրոք ջանքեր է գործադրում ակտիվացնելո՞ւ բանակցային պրոցեսը: Ի՞նչ կարծիք ունեն սրա մասին Մինսկի խմբի համանախագահները, որոնք...