Վենետիկի հանձնաժողովը, որը մասնագիտացված խորհրդատվական մարմին է և, ըստ էության, Եվրոպայի խորհրդի պաշտոնական տեսակետն արտահայտողը, հաստատեց այն պնդումները, որ և՛ ՀՅԴ-ն, և՛ շատ այլ անձինք արել էին: Խոսքը դատարանների նկատմամբ ապօրինի գործողությունները, մասնավորապես` դատարանների շրջափակումը, քաղաքական իշխանության կողմից դատավորների նկատմամբ ճնշումներն անթույլատրելի համարելու մասին է: Այս մասին yerkir.am-ի հետ զրույցում ասաց ՀՅԴ ԳՄ անդամ, ՀՅԴ մասնագիտական հանձնախմբերի համակարգող Արծվիկ Մինասյանը:
Հիշեցնենք, որ Վենետիկի հանձնաժողովի 119-րդ նստաշրջանում արձանագրություն է ընդունվել (հունիսի 21-22), որը հույժ կարևոր նկատառումներ է պարունակում Հայաստանում ընթացող գործընթացների վերաբերյալ։
- Երկրորդ պնդումն է, որ սահմանադրական արդարադատության մարմինը՝ Սահմանադրական դատարանը, չի կարող որևէ ձևով այս կամ այն մանիպուլյատիվ հայտարարությունների զոհը դառնալ: Մասնավորապես` խոսքը վերաբերում է ՍԴ դատավորի և, ըստ էության, իշխանության վարքագիծը որդեգրած անձի հայտարարությանն առ այն, որ ՍԴ-ն չունի իրավազոր կազմ, և ինքը դատարանի նախագահն է: Վենետիկի հանձնաժողովը փաստեց, որ նման հայտարարությունները ոչ միայն չեն համապատասխանում իրավունքի միջազգային սկզբունքներին, այլ նաև ՀՀ Սահմանադրությանը: Հանձնաժողովն անթույլատրելի համարեց նման վարքագիծը՝ ավելի շատ կենտրոնանալով այն հարցի վրա, որ դատական համակարգը իսկապես ենթակա է բարեփոխումների՝ որպես երրորդ կարևոր ճյուղ, ուղղություն՝ պետության հավասարակշիռ ընթացքն ապահովելու տեսակետից, այն է՝ լրացնել և հակակշռել օրենսդիր ու գործադիր իշխանություններին: Ակնկալվում է նաև, որ Վենետիկի հանձնաժողովը, իր այս գնահատականին զուգահեռ, պետք է աշխատի նաև բարեփոխումների օրակարգի ուղղությամբ: Ակնհայտ է, որ հանձնաժողովը չի ընդունել այն պնդումներն ու փաստարկները, որոնք իշխանությունները ներկայացրել են թե՛ անցումային արդարադատության և թե՛ դրա առանձին գործիքների կիրառման հարցում:
-Անցումային արդարադատության իրականացման` իշխանությունների փորձերի մասին խոսելիս ՀՅԴ-ն ասում է՝ քաղաքական օրակարգ է բերվել մի գաղափար, որը չունի պատշաճ փաստաթղթավորված հայեցակարգ, մինչդեռ դրա բացակայությունը լի է անորոշություններով ու բարձր ռիսկերով: Արդարադատության համակարգի բարեփոխումների հետ կապված հայեցակարգային ի՞նչ թեզիսներ եք դուք առաջարկում:
-ՀՅԴ ԳՄ-ն ստեղծել է ոլորտային, մասնագիտական հանձնախմբեր, և հանձնախմբերի գրասենյակը հրապարակեց դատարանների շուրջ ու անցումային արդարադատության վերաբերյալ իրավական-քաղաքական վերլուծություն, որում նախ փաստեցինք, որ, այո, օրակարգ բերված հասկացությունները, ինչպիսիք են՝ անցումային արդարադատությունը, վեթինգը, լյուստրացիան կամ գաղտնազերծումը, ճիշտ է, միջազգային փորձում կիրառվել են, բայց, ցավոք, իշխանությունն այս հասկացությունները հրապարակ նետեց առանց որևէ հստակ հայեցակարգային մոտեցումների ու պատշաճ վերլուծությունների: Մենք այս փաստաթղթի առաջին մասում վկայակոչել ենք այս բացը և անդրադարձել, թե, ի վերջո, ՀՀ-ում ինչպիսի մոտեցումներ կան` առնվազն փաստաթղթավորված տեսքով: Բացառությամբ մեկ-երկու դեպքի, չկա խորքային վերլուծություն: Ստացվում է, որ օրակարգ են նետվել հարցեր, գաղափարներ՝ առանց հաշիվ տալու, թե դրանք ինչ ակունքներ պետք է ունեցած լինեն և ինչ հետևանքների կարող են հանգեցնել, եթե չկշռադատված գործողության գնան: Անցումային արդարադատությունը, ինչպես նաև վեթինգը, մնացյալ գործիքները, որպես կանոն, կիրառվում են այն երկրներում, որտեղ հասարակությունը բախվել է կա՛մ պատերազմների, կա՛մ այնպիսի էթնիկ զտումների, որոնք մարդու իրավունքների զանգվածային խախտումներն անչափելի մեծ են դարձրել, ուստի անհրաժեշտ է, որ այդ հասարակություններում վերահաստատվի սերունդների միջև համերաշխություն, և ներսերնդային թշնամանքը վերանա: Բնականաբար, անցումային արդարադատությունն ունի որոշակի ժամկետ և հստակ թիրախներ: Միջազգային փորձը վկայում է, որ այդ թիրախներն ու ժամկետները որոշելիս չափազանց կարևոր է, թե հասարակությունը զարգացման ի՞նչ փուլում է գտնվում, որո՞նք են այդ հասարակության մարտահրավերները, արդյո՞ք արդարադատության նկատմամբ ընկալումը համարժեք է այն գործիքներին, որոնք ներկայացվում են: Միջազգային փորձը հաստատում է, որ չկա որևէ երկիր, որտեղ անցումային արդարադատությունը և բոլոր գործիքակազմերը, որոնք կիրառվել են, ճշգրտորեն արտահայտել են այն նպատակները, որոնց համար նախապես մշակվել են: Անգամ եվրոպական երկրներում շեղումներն այն ծավալների են եղել, որ ստիպված են եղել առանձին դեպքերում նույնիսկ դադարեցնել այդպիսի գործընթացները: Հիմա միջազգային` այսպիսի ոչ դրական փորձի պայմաններում ՀՀ-ում փորձ է արվում դրանք կիրառել: Մենք այս փաստաթղթի մյուս բաժնում փորձել ենք ՀՀ-ում այս գաղափարն օրակարգ բերած անձանց մոտիվացիան հասկանալ: Նախորդ տարվա ժողովրդային շարժման արդյունքում գալով իշխանության` ներկայիս ղեկավարները հայտարարում էին, որ ժողովրդից թալանվածը պետք է հետ բերվի, մարդկանց նկատմամբ անարդար վերաբերմունքը, խախտված ընտրությունների բացասական հետևանքները պետք է վերանան և այլն, և այլն: Բայց իրականում այս հայտարարությունները, երբ նայում ենք օրակարգ նետված գաղափարները, բացարձակապես կապ չունեն իրար հետ մի քանի պատճառով. առաջին՝ ինչպես ցույց տվեց դատարանների նկատմամբ իշխանության հարձակումը, ընդամենը ցանկություն կա ձևավորել սեփական իշխանության, քաղաքական սեփական շահերը սպասարկող դատական համակարգ, այլ ոչ թե առհասարակ արդարադատություն երաշխավորող, ուստի ցանկացած նման մեկնաբանություն հանգում է մեկ բանի՝ որքանով նախկինում թալանված գումարները ծառայում են այսօրվա քաղաքական իշխանության նպատակներին, այդքանով դրանք կհամարվեն արդար: Կամ` որքանով նախկին դատական համակարգում եղած անձինք պատրաստ են ծառայել այսօրվա քաղաքական իշխանությանը, այդքանով այդ դատավորները կհամարվեն վեթինգի ենթարկված, և այսպես շարունակ: Այլ կերպ ասած՝ ՀՀ-ում անցումային արդարադատության մեխանիզմների կիրառման քաղաքական ենթատեքստն ակնհայտորեն ապացուցում է մեկ բան՝ քաղաքական իշխանությունը պարզապես ուզում է ձևավորել սեփական քիմքին համապատասխան դատական իշխանություն, ինչն անթույլատրելի է և որևէ ձևով չի կարող ծառայել ՀՀ-ի՝ ավելի իրավական, ժողովրդավար և սոցիալական պետություն դառնալու` սահմանադրական ու համաժողովրդական նպատակներին:
Մեկ այլ բաժնում վերլուծել ենք նաև, թե, այնուամենայնիվ, անցումային արդարադատության և դրա առանձին գործիքակազմերի՝ վեթինգի, լյուստրացիայի ներդրման դեպքում ինչ կարևոր հարցերի պետք է պատասխանել: Այստեղ թվարկված են շուրջ երկու տասնյակից ավելի հարցեր, որոնց պատասխանները չկան, և սա` ոչ միայն հայեցակարգային կամ սկզբունքների մակարդակով, այլ նաև մեր գործող Սահմանադրությամբ, օրենսդրությամբ, հետևաբար՝ առանց նման հարցերի պատասխանների առնվազն արկածախնդրություն է գնալ վիրահատական կամ, ինչպես իրենք սիրում են օգտագործել, հեքիմական, վիրաբուժական մեթոդների, որի արդյունքն ակնհայտորեն չի կարող լավը լինել, քան այսօր կա: Իհարկե, այսօրվանը լավը չէ, սա բոլորս հասկանում ենք: Այսօրվա դատական համակարգը կարիք ունի լուրջ բարեփոխումների: Դրա համար մեր փաստաթղթի եզրափակիչ մասում մենք անդրադարձել ենք դատական համակարգի բարեփոխումների իրական օրակարգին՝ սկսած դատարանների անկախության երաշխավորման մեխանիզմներից, ավարտված դատարանների պատասխանատվության ամբողջական համակարգի գործադրմամբ, այդ թվում՝ դատավորների մասնագիտական ունակությունների, գույքային համարժեքության, դատական իշխանության ներսում նրանց պատասխանատվության ծնվելո...
